فرموده است : على أنّ اللّه سيجمعهم .

يعنى كسانى كه بر اعتقاد خود نسبت به ما پايدار بوده ، و در بدترين

[ 576 ]

سرنوشتى كه بنى اميّه در پيش دارد شركت نداشته باشند خداوند آنان را به دور هم گرد خواهد آورد ، گرد آمدن اين گروه و پيوستن آنها را به يكديگر به پاره‏هاى ابر پراكنده در پاييز تشبيه فرموده است كه به هم پيوسته و انبوه و متراكم مى‏گردد ، و مناسبت اين تشبيه ، اجتماع اين گروه پس از جدايى و پراكندگى آنهاست ، مراد از درهايى كه خداوند به روى آنان باز مى‏كند يا عبارت از نوع آراء و اعتقادهايى است كه موجب غلبه و بر انگيختن آنها به گردهمايى و اجتماع آنها شده ، و يا اسباب و انگيزه‏هايى اعمّ از اينهاست مانند ديگر عواملى كه موجب چيرگى و غلبه است از قبيل هميارى يكديگر و ايثار در جان و مال و مانند اينها .

امام ( ع ) براى قيام و خروج اين جمعيّت ، واژه سيل را استعاره فرموده ، و جنبش آنها را به سيل عرم كه موجب نابودى دو باغستانى كه اين سيل از ميان آنها گذشته و سدّ مآرب را ويران ساخته تشبيه فرموده است ، و اين دو باغستان در شهر سبا ( در يمن ) بوده و قرآن كريم از آن خبر داده كه « فَأرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ سَيْلَ الْعَرِمِ وَ بَدَّلْنَاهُمْ بِجَنَّتِهِمْ جَنَّتَيْنِ [ 1 ] » وجه مناسبت در اين تشبيه قيام و خروج شديد اينها و ويرانى و تباهى است كه به وسيله آنان به وجود مى‏آيد همانند سيل كه زمينهاى بلند هم از آسيب آن مصون نمى‏ماند ، و كوههاى استوار آن را از راه و جريان خود باز نمى‏گرداند ، يعنى رويدادى سخت فراگير است .