فرموده است : لكأنّي أنظر إلى ضلّيل قد نعق بالشّام . . .
اين بيان ، از جمله آينده گوييهاى آن حضرت است ، و گفته شده كه ضلّيل يعنى بسيار گمراه اشاره به سفيانى دجّال است و نيز گفتهاند كه منظور معاويه است ، زيرا وى سلطنت خود را در شام بنياد نهاد ، و دعوت خود را از آن جا آغاز كرد ، و در زمان حيات امير مؤمنان ( ع ) به اطراف كوفه و شهر انبار شبيخون زد ، و اين مطالب را پيش از اين شرح دادهايم . و اين كه فرموده است فحص براياته . . .
كنايه است از دست اندازى معاويه به شهر كوفه و پيرامون آن ، و استعاره واژه فحص در اين جا به مناسبت شباهت كار اوست با مرغ سنگخواره كه محلّ تخم گذارى او را مفحص مىگويند . همچنين است جمله فغرت فاغرته كه كنايه است از يورش بردن و شبيخون زدن به مردم ، و اين به مناسبت شباهتى است كه با يورش شير به شكار خود دارد . و عبارت اشتداد شكيمته اشاره است به سركشى و شدّت يورش او و اين اصطلاح است براى اسب سركش كه به لجام قوى و سخت نياز دارد ، و نيز ثقلت وطأته كنايه است بر بسيارى قدرت او در زمين و فشار او بر مردم . و مناسبتر اين است كه اين بيان اشاره به عبد الملك بن مروان باشد كه از چگونگى احوال و طغيان و سركشى او در روى زمين ، پيش از اين سخن رفته است .
براى فتنه لفظ عض ( گزيدن ) را استعاره آورده است ، زيرا فتنه و گزيدن ،
هر دو با سختى و درد توأم مىباشند ، و با ذكر انياب ( دندانها ) براى فتنه و ابناء ( فرزندان ) براى مردم ، اين استعاره را ترشيح [ 1 ] داده و تكميل فرموده است ، و نيز واژه موج را براى جنگ استعاره آورده ، و اين كنايه است از درهم ريختگى ناشى از كشتارها و بيم و هراسهايى كه جنگ به همراه دارد ، و براى روزها واژه كلوخ را
[ 1 ] اگر در استعاره امورى را ذكر كنند كه با مستعار منه مناسبت داشته باشد آن را استعاره مرشّحه مىنامند ، و نتيجه آن تأكيد تشبيه است . فرهنگ معارف اسلامى ( مترجم )
[ 19 ]
ذكر فرموده كه اشاره است به شدّت بديها و سختيهايى كه در آن روزها ديده مىشود به مانند كسى كه ترشرويى بسيار از خود نشان دهد . همچنين واژه كدوح استعاره است بر مصيبتهايى كه در آن روزگار روى مىدهد و مانند شب ، تيره و تار است واژه زرع استعاره است براى كارهاى او ، و لفظ أيناع ( رسيدن ميوه ) كنايه است بر زمانى كه سركشى و طغيان او به نهايت برسد ، و واژه شقاشق و بروق استعاره است بر حركات هولناك و سخنان دهشتناك او ، همانند ابرى كه با رعد و برق همراه باشد .
