فرموده است : و أرواحا بلا أشباح .
توجيهات مختلفى در اين باره شده است :
1 اين كه اين جمله و جمله پيش اشاره به نقصان و كمبود آنان دارد ، يعنى برخى از آنها مانند پيكرهاى بىجانند چنان كه پيش از اين گفته شد ، و برخى ديگر كه جانى در تن و اندكى فهم دارند ، توان اين را ندارند كه به جنگ پردازند و به همراه آن حضرت پيكار كنند ، و همچون جانهايى هستند كه فاقد بدنند ،
بنابراين اين مردم برخى در راه افراط و زياده روى و برخى ديگر در طريق تفريط و تقصيرند .
2 گفته شده كنايه است از اين كه هنگامى كه براى نبرد با دشمن فرا خوانده مىشوند برخى از آنها درنگ مىكنند و به پا نمىخيزند همچنان كه تن بىجان و جان بىتن از جا برنمىخيزد .
3 برخى گفتهاند مراد اين است كه اين مردم اگر دچار بيم و هراس شوند هوش و خرد خود را از دست مىدهند ، و همچون كالبدهايى بىجان مىشوند ، و اگر
[ 5 ] سوره منافقون ( 63 ) آيه ( 4 ) يعنى : مانند اين است كه آنان چوبهاى تكيه داده به ديوارند .
[ 78 ]
ايمنى يابند سعى در كارهاى خود را رها و فرصتها و مصالح اسلام را ضايع مىكنند ،
و به مانند ارواحى مىشوند كه هيچگونه تعلّق مادّى و نياز به لوازم جسمانى ندارند .
