فرموده است : فالكتاب . . . تا و إن اجتمعتا .
منظور از اهل كتاب كسانى هستند كه پايبند عمل به آنند ، و چون مردم دورانى كه توصيف شد توجّهى به كتاب خدا ندارند طبعا اهل قرآن و كسانى كه
[ 1 ] شعبة بن حجّاج بن ورد أزدى بصرى مكنّا به ابو بسطام متوفّاى سال 160 هجرى از ائمه دانشمندان علم حديث و تفسير است . فرهنگ دهخدا ( مترجم ) .
[ 2 ] علىّ بن عمر بن احمد بن مهدى بغدادى دارقطنى مكنّا به ابو الحسن ، شافعى يا شيعى مذهب بوده ، صاحب كتاب معروف السّنن است كه در سال 385 ه در بغداد وفات كرده است . همان مأخذ ( مترجم ) .
[ 371 ]
پايبند احكام آنند نيز مورد توجّه و عنايت آنها نيستند ، بلكه چون اين اقليّت در مواردى كه احكام كتاب خدا اقتضا مىكند و پيروى از آن واجب مىگردد با آن اكثريّت مخالفت مىكنند مورد اذيّت و آزار آنها نيز قرار مىگيرند ، و اين مخالفت و اعراض ، باعث طرد و آوارگى آنها مىگردد . امّا راهى كه كتاب خدا و پيروان آن مىسپرند همان راه خداست كه يك راه بيش نيست ، و به راستى كسى از مردم اين زمان اين دو يار همراه را در پناه خود نمىگيرد مگر اين كه اين دو با هدف او موافقت و همراهى كنند و در اين صورت كارى براى كتاب خدا و عامل به آن نكرده بلكه آنچه انجام داده به خاطر موافقت آنها با هدف اوست ، و اين كه اين دو ، در ميان مردمند منظور ، وجود و حضور آنهاست ، و معناى اين كه در ميان مردمان نيستند عدم پيروى مردم از ايشان و در نتيجه بىفايده بودن حضور آنهاست كه به مانند فقدان آنها در ميان مردم است براى اين كه موجود آن است كه از وجود آن سود برده شود . همچنين است معناى معيّت آنها با مردم كه اگر چه به سبب مصاحبتهايى كه در زندگى اتّفاق مىافتد ، با مردمند امّا در واقع با آنها همنشين و همراه نيستند ، زيرا ضلالت آنها با هدايت قرآن و كسانى كه پايبند آنند در يك جا جمع نمىشود ، و اين دو با گمراهان ضدّ و دشمنند ، هر چند در صحنه زندگى در كنار هم باشند .
