شرح
نام ابو ذرّ جندب بن جناده از بنى غفار است كه قبيلهاى از كنانه مىباشد ،
او در مكّه اسلام آورد ، چون هنگامى كه مسلمان شد به ديار خود بازگشت و در آن جا اقامت گزيد ، نتوانست در جنگ بدر و خندق حضور يابد ، و پس از اين وقايع بود كه در مدينه به خدمت پيامبر اكرم ( ص ) رسيد . او على ( ع ) و اهل بيت پيامبر ( ص ) را دوست مىداشت و كسى است كه پيامبر خدا ( ص ) درباره او فرموده است : ما أقلّت الغبراء و لا أظلّت الخضراء على ذي لهجة أصدق من أبى ذرّ يعنى : زمين كسى را برنداشت و آسمان سايه نيفكند بر گويندهاى كه از ابى ذرّ راستگوتر باشد . ابن معمّر درباره ابى ذرّ روايت كرده است كه گفت : ابا ذرّ را ديدم حلقه در خانه كعبه را گرفته مىگفت : من ابوذر غفارى هستم ، هر كس مرا نمىشناسد ، بداند من جندب صحابى پيامبر خدايم ( ص ) شنيدم از رسول خدا ( ص ) كه مىفرمود : مثل خاندان من مثل كشتى نوح است ، هر كس بر آن سوار شود رهايى مىيابد و كسى كه تخلّف ورزد غرق مىگردد . عثمان ابوذرّ را از مدينه بيرون و به ربذه تبعيد كرد و اين محلّى نزديك مدينه بوده است . در باره علّت تبعيد او اقوال مختلفى نقل شده است : از زيد بن وهب روايت شده كه گفته است : به ابى ذرّ رحمة اللّه عليه در هنگامى كه در ربذه اقامت داشت گفتم :
چه چيز باعث شده كه تو در اين جا منزل كردهاى ؟ گفت : علّت را به تو مىگويم و آن اين است كه من در روزگار حكومت معاويه در شام بودم و در آن جا گفتار خداوند متعال را يادآور شدم كه فرموده است : « وَ الَّذِينَ يَكْنِزُوْنَ الْذَّهَبَ وَ الْفِضَّةَ وَ لاَ
[ 266 ]
يُنْفِقُونَها فِيْ سَبِيلِ اللّهِ » [ 2 ] معاويه گفت : اين آيه درباره اهل كتاب نازل شده است ، گفتم بلكه درباره ما و آنهاست ، در نتيجه معاويه نامهاى به عثمان نوشت و در اين باره از من به او شكايت كرد ، عثمان به من نوشت كه به سوى من بيا من هم به نزد او رفتم ، در اين هنگام ديدم مردم را بر من شورانيده چنان كه گويى مرا نمىشناسند . من در اين باره به عثمان شكايت كردم ، او مرا مخيّر داشت كه در هر جا بخواهم سكنا گزينم ، من ربذه را برگزيدم .
اين گفتار كسانى است كه خواستهاند عثمان را در ستم به ابى ذرّ و تبعيد او بىگناه قلمداد كنند ، و بگويند رفتن وى به ربذه به اختيار خود او بوده است ، امّا گفته شده كه ابى ذرّ در ردّ و انكار آنچه را زشت و ناروا ديده ، و همچنين درباره عثمان ، سخن به درشتى گفته ، و اظهار مىداشته كه اصحاب محمّد ( ص ) بر عهد و ميثاق خود پايدار نماندهاند ، و با اين گونه سخنان مردم را از عثمان دور و پراكنده مىساخته ، و به همين سبب بوده كه عثمان او را از مدينه بيرون و به ربذه تبعيد كرده است و آنچه را على ( ع ) در اين خطبه به ابى ذرّ خطاب كرده با روايت دوّم سازگارتر است .
