شرح
اين بخش از خطبه مبتنى است بر نكوهش شنوندگان ، از اين كه در انفاق مال و جان بخل مىورزند ، گفتار آن حضرت كه فرموده است : للّذى رزقها و خلقها استدراجى نيكوست ، زيرا بخيل به دو دليل بذل مال را زشت مىداند ،
يكى از بيم فقر است و ديگرى اين كه بخيلان غالبا خيال مىكنند كه جز خودشان كسى استحقاق مالى را كه در دست آنهاست ندارد ، و اين گونه خيالات
[ 1 ] استدراج از اجزا و اعوان صناعت خطابه است كه براى اقناع و تأثير سخن در شنونده به كار مىرود . منطق مظفّر ( مترجم )
[ 195 ]
را عذر خود در خوددارى از انفاق مال قرار مىدهند ، همچنين كسى كه نسبت به حفظ جان خود حريص است ، و آن را در راه خدا به خطر نمىاندازد بدين سبب است كه از مرگ بيمناك است ، و هيچ چيزى را در زندگى با جان برابر نمىشمارد ، و عوضى براى آن سراغ ندارد ، ليكن اگر بخيل گمان خود را به خدا نيكو كند و بداند كه آنچه انفاق مىكند در راه كسى است كه آن مال را روزى او ساخته ، عذر او بر طرف و بخل او زايل مىشود ، زيرا يقين مىكند كه خداوند عوض بهتر و بيشتر به او خواهد داد ، و خدا به مال وى سزاوارتر از خود اوست ،
زيرا برده و مملوك با داراييش همه به آقايش تعلّق دارد ، همچنين كسى كه بر حفظ جان خود حريص است و از اين كه در راه خدا آن را به خطر اندازد بخل مىورزد ، هنگامى كه بداند كسى كه از وى مىخواهد جانش را در راهش نثار كند سزاوارتر از او به جان اوست ، و قادر است او را به آنچه بهتر از اين زندگى ناپايدار دنياست برساند ، مانع روحى او بر طرف مىشود ، و با از ميان رفتن آنچه عذر خود مىپندارند و زايل شدن انگيزه آنها در بخل ورزى نسبت به مال و جان ، بذل اينها در راه خدا براى او آسان مىشود .
