شرح
امام ( ع ) در اين خطبه از دو ديدگاه به حمد و ستايش خداوند متعال پرداخته است ، يكى آن كه توفيق طاعت و فرمانبردارى را كه بزرگترين وسيله رستگارى است نصيب فرموده و ديگر اين كه از گناه و نافرمانى كه سبب بزرگترين خسران و زيان است دور داشته است .
اين كه خداوند بندهاى را از گناه دور نگه بدارد يا از طريق نواهى و هشدارهايى است كه درباره لزوم دورى جستن از گناه ، و كيفر گنهكاران داده
[ 1 ] سوره مجادله ( 58 ) آيه ( 19 ) يعنى : آنها حزب شيطانند ، بدانيد حزب شيطان زيانكارانند .
[ 775 ]
است ، و يا اين كه دست او را از وصول به اسبابى كه وى را به معصيت مىكشاند و به گناه وادار و آماده مىكند كوتاه مىسازد كه البتّه همه اينها از عنايات اوست .
پس از اين از خداوند دو چيز را درخواست مىكند ، نخست اين نعمت را كه به تقديم شكر آن پرداخته است كامل گرداند ، چنان كه خود فرموده است : « وَ لَئنْ شَكَرْتُمْ لأزِيْدَنَّكُمْ » ديگر توفيق تمسّك به ريسمان محكم الهى يعنى دين قويم اوست كه هر كس به آن چنگ زند او را از در افتادن در پرتگاه نابودى و ژرفناى دوزخ نگه مىدارد .
سپس به رسالت آسمانى پيامبر اكرم ( ص ) گواهى مىدهد ، و به شرح احوال آن حضرت در اداى اين رسالت مىپردازد ، واژه غمرة را براى سختيهاى بسيار و ناگواريهاى زياد كه از هر سو در آغاز بعثت به آن بزرگوار رو آورده بود استعاره فرموده است ، زيرا اين حوادث انبوه به آبى كه بر رويهم انباشته و متراكم شود شباهت داشته است ، واژه خوض ( فرو رفتن ) ترشيح اين استعاره و اشاره به همين رنجهاى بسيار و مصيبتهاى اندوهبارى است كه پيامبر اكرم ( ص ) در آغاز دعوت خود از مشركان تحمّل فرموده است جمله تجرّع فيه كلّ غصّة كنايه از غمها و اندوههايى است كه بر اثر اين رخدادهاى ناگوار پياپى بر خود هموار مىساخته است ، منظور از تلّون ادنين اين است كه دلهاى خويشان پيامبر ( ص ) در اين هنگام از او برگشته و هر كدام به گونهاى بر ضدّ او دگرگون شده بود ، و مقصود از جمله تألّب الأقصون گردهمايى غير اقارب و بيگانگان بر ضدّ او و همدستى آنها با طوايف مختلف عرب از دورترين نقاط عربستان براى جنگ با اوست .
