فرموده است : تميد بإهلها . . . تا إلى مهلك .
امير مؤمنان ( ع ) دنيا و احوال مردمش را در آن ، به كشتى در هنگام وزيدن بادهاى سخت ، و رويدادها و دگرگونيهاى دنيا را به لرزش و جنبش آن تشبيه كرده ، و ابتلاى به بيماريها و بروز رخدادهايى كه انسان را در آستانه نابودى قرار مىدهد به احوالى كه كشتى به هنگام وزش بادهاى سخت در ميان تلاطم امواج دريا پيدا مىكند همانند كرده ، و سرنگونى و پراكندگى مردم را به هنگام بروز برخى رويدادها به احوال سرنشينان اين كشتى كه گرفتار طوفان باد و تلاطم امواج دريا گرديدهاند شبيه دانسته كه برخى از آنها غرق و نابود مىشوند ،
و دستهاى رهايى مىيابند ، و مثل كسى را كه از غرق شدن رهايى يافته مثل كسى شمرده كه از ابتلاى به بيمارى بهبودى يافته و بدين سبب مرگ او تا دچار شدن به بيمارى ديگر به تأخير افتاده و در اين ميان بايد سختيها و رنجهاى زندگى را تحمّل كند تا بالاخره مرگ او فرا رسد چنان كه آن كس كه از غرق شدن جان به در برده است امواج دريا و طوفان باد او را به هر سو مىرانند و دچار هول و هراس و سختى و رنج مىسازند ، و پس از رهايى از همه اينها باز هم او از مرگ گزيرى ندارد و بايد در موقعى مرگ او فرا رسد و به مرضى نابود گردد . منظور از مهلك كه به معناى محلّ هلاكت است مرضى است كه انسان در آن جان خود را از دست مىدهد .
پس از اين امام ( ع ) به سعى در عمل و كوشش در كار آخرت دستور مىدهد ،
و شرايط و احوالى را كه اكنون براى اين مقصود فراهم است يادآورى مىكند تا فرصت را غنيمت شمارند و از آن بهرهبردارى كنند ، اين شرايط و احوال ، داشتن زبان سالم و گوياست كه مىتواند با آن ذكر خدا را به جا آورد ، و أمر به معروف و نهى از منكر كند و ديگر تكاليفى را كه متوجّه اين عضو است به انجام رساند ،
همچنين دارا بودن صحّت بدن و كارآيى اعضا و جوارح است كه پيش از آن كه بر
[ 795 ]
اثر بيمارى و آسيب از كار بيفتند انسان را در به جا آوردن طاعت و عبادت كمك و همراهى مىكنند ، مراد از و المنقلب فسيح گشادگى ميدان عمل ، و كنايه از زمان تندرستى و جوانى است ، و جمله و المجال عريض نيز مفهومى نزديك به همين معنا دارد ، ذكر فرا رسيدن اجل و در آمدن مرگ براى بيم دادن و كشانيدن آنها به سعى در عمل براى آخرت است .
سپس به شنوندگان گوشزد مىكند كه فرا رسيدن مرگ را پيش از آن كه بر شما فرود آيد محقّق بشماريد ، يعنى به ياد آن باشيد و در دل خود آن را ثابت و پا بر جا بداريد و فرض كنيد كه همين حالا واقع شده است ، زيرا در اين صورت انسان بيشتر به عمل وادار و برانگيخته مىشود ، از اين رو پيامبر اكرم ( ص ) فرموده است : نابود كننده خوشيها را زياد ياد كنيد [ 1 ] . و بدين سبب امام ( ع ) نهى كرده است از اين كه ورود مرگ را در آينده انتظار داشته باشند ، زيرا چنين انتظارى اين توهّم را در انسان پديد مىآورد كه مرگ از او دور است و با آن فاصله دارد ، در نتيجه براى تلاش در عمل و كوشش در كار آخرت سست و بىاعتنا مىگردد . و توفيق از خداوند است .
[ 1 ] أكثروا من ذكرها دم اللّذّات .
[ 796 ]
