فرموده است : لم يذرء الخلق باحتيال . . . تا لكلال .

اين گفتار در تنزيه حقّ تعالى است كه آثار خود را با به كار گرفتن وسايل و اسباب و چاره انديشى و غور و بررسى پديد نياورده و هيچ گاه به سبب خستگى و

[ 789 ]

درماندگى از غير خود يارى و مدد نجسته است ، زيرا استعانت از غير ، نشانه محدود بودن توانايى و مستلزم جسميّت است .

امام ( ع ) پس از آن كه خداوند را از آنچه سزاوار او نيست تنزيه ، و به آنچه شايسته اوست توصيف مى‏كند به تقوا و پرهيزگارى سفارش مى‏كند و به بيان فضيلتها و آثار نيكوى آن مى‏پردازد ، واژه زمام را براى تقوا استعاره فرموده است .

زيرا پرهيزگارى مانند زمامى كه بر ناقه است انسان را به راه حقّ مى‏كشاند و او را از گرايش به سوى باطل باز مى‏دارد ، و مراد از اين كه تقوا قوام است اين است كه بنده را سالك راه خدا مى‏گرداند و او را در اين راه مقيم و پايبند مى‏سازد ، و در اين جا قوام كه مصدر است جانشين مقيم كه اسم فاعل است شده است .