فرموده است : فحسبهم بخروجهم من الهدى .

يعنى اين براى كيفر و عذاب آنها بس است كه از شاهراه هدايت بيرون رفته‏اند ، حرف باء در واژه بخروجهم ، مانند قول خداوند متعال : « وَ كَفَى بِاللّهِ شَهِيْداً » مراد از ارتكاسهم في الضَّلال و العمى بازگشت آنها به گمراهى قديم و كورى جهالت است كه پس از آن كه به نور هدايت آن حضرت از آن رهايى يافته بودند بدان بازگشته‏اند ، و معناى صدّهم عن الحقّ خروج آنها از طاعت آن بزرگوار ، و سرگردانى آنها در وادى جهل و هواپرستى است پس از آن كه در مدينه علم و عقل جا گرفته بودند ، واژه جماح ( سركشى ) براى خروج آنها از صفت پسنديده عدالت و سركشى و طغيان آنان چنان كه پيش از اين گفته شد و تجاوز آنان از مرز حقّ و صراط مستقيم استعاره شده است . و توفيق از خداوند است .

[ 1 ] سوره أنفال ( 8 ) آيه ( 48 ) يعنى : و هنگامى كه شيطان اعمال آنها را در نظرشان جلوه داد و گفت هيچ كس از مردم بر شما پيروز نمى‏شود و من يار و فرياد رس شما مى‏باشم امّا آن گاه كه دو سپاه روبرو شدند پشت كرد و گفت من از شما بيزارم .

[ 696 ]