فرموده است : أ و ليس عجبا . . . تا و تختلفون علّى .
اين عبارت استفهام تقريرى است و بيانگر اظهار شگفتى از تفرقه و پراكندگى آنها از پيرامون آن بزرگوار است كه حتّى با دادن عطايا دعوت او را اجابت نمىكنند ، و نيز شگفتى از حال معاويه و رفتار پيروانش مىباشد بى آن كه عطا و بخششى به آنها بكند گرد او را گرفتهاند .
[ 1 ] حشو در اصطلاح اهل ادب ، گفتار زايدى است كه در ميان سخن آيد و اگر آوردن آن سبب حسن كلام و ملاحت آن گردد آن را حشو مليح خوانند . فرهنگ معارف اسلامى ( مترجم )
[ 690 ]
اگر گفته شود : مشهور اين است كه معاويه عربهايى را كه به دور خود گرد آورده بود از طريق بذل خواسته و مال بوده است ، در اين صورت چرا امام ( ع ) فرموده است : بى آن كه كمك و بخششى به آنها بكند او را پيروى مىكنند ؟
پاسخ اين است كه : معاويه كمك و عطايايى را كه مطابق معمول به سپاهيان داده مىشده پرداخت نمىكرده ، بلكه او با دادن اموال كلان به سران قبيلههاى شام و يمن آنها را به اطاعت بىچون و چراى خود وادار مىساخته است و اين سران نيز اتباع خود را دعوت و بسيج كرده و آنها هم فرمانبردارى مىكردند ، در اين صورت صحيح است گفته شود : بى آن كه معاويه به لشكريان كمك و بخششى بكند از او پيروى داشتند ، امّا على ( ع ) اموال بيت المال را به صورت كمك و عطايا به طور مساوى ميان پيروان خويش تقسيم مىكرد ، و ميان شريف و وضيع تفاوتى نمىگذاشت ، و بيشتر بزرگان و سران كه از يارى آن حضرت دست باز داشتند به سبب مساواتى بود كه آن بزرگوار ميان آنها و پيروانشان برقرار كرده بود و در نتيجه كينه آن حضرت را در دل داشتند ، و پيروانشان نيز هنگامى كه متوجّه مىشدند ميان آنها و سرانشان تفاوتى نيست از يارى و فرمانبردارى آنها خوددارى مىكردند .
بايد دانست كه معونه عبارت از كمك هزينهاى بوده كه در هنگام ضرورت براى تعمير سلاح و تيمار مركب به سرباز داده مىشده و اين غير از عطا و مقرّرى بوده كه همه ماهه به سپاهى پرداخت مىشده است .
واژه تريكة ( تخم شتر مرغ ) را براى آن مردم استعاره فرموده است ، زيرا آنان مانند تخمهايى كه شتر مرغ بر جاى مىگذارد ميراث اسلام و بازماندگان مسلمانان بودهاند .
