امّا اين كه فرموده است : و سأمسك الأمر ما استمسك . . . تا آخر .

بايد دانست كه آن حضرت زمانى اين سخنان را ايراد فرموده كه گفتگو عليه آن حضرت درباره قضيّه عثمان بالا گرفته و شورش طلحه و زبير كه از بزرگان صحابه بودند و شكستن بيعت خود با آن حضرت به اين بهانه ، امور مسلمانان را دستخوش اضطراب و بسيارى از آنان را پراكنده و پريشان خاطر ساخته بود ، و به همين مناسبت است كه برخى از ياران آن حضرت به منظور آرام كردن فتنه طلحه و زبير و جلوگيرى از آشوبى كه از ناحيه معاويه و بروز اختلال در امور شام ، انتظار

[ 589 ]

مى‏رفت ، از آن حضرت درخواست كردند كه كشندگان عثمان قصاص شوند ، و آن بزرگوار در پاسخ فرموده است كه من عذر خود را بيان ، و موانع را توضيح داده‏ام اگر نپذيرند من رشته اين امر را در دست خود همچنان نگه خواهم داشت يعنى با تمام نيرو خلافت را حفظ خواهم كرد ، و اگر براى آرام كردن آنان چاره‏اى نيابم ،

يعنى چاره‏اى جز نبرد با سركشان و بيعت شكنان نبينم آخرين دارو را كه داغ كردن است به كار خواهم برد يعنى با آنان به نبرد خواهم پرداخت ، زيرا پايان كار كسانى كه به نافرمانى و سركشى برخيزند جز اين نيست ، و دلهاى بيمار آنها جز به اين دارو درمان نخواهد يافت ، همچنان كه آخرين داروى تن بيمار جز داغ كردن نيست . و توفيق از خداست .

[ 590 ]