شرح

جمله أحطت بجهدي من ورائكم اشاره به حفظ و حراست آن حضرت از آنان است ، و منظور از آزاد ساختن آنها از بند ذلّت و زنجير ستم ، حمايت آن بزرگوار از آنان در برابر دشمنان ، و عزّت و سربلندى آنها به بركت وجود آن حضرت است ، پس از اين امام ( ع ) سپاس خود را از رفتار نيك اندك آنها اظهار داشته و مراد او آن مقدارى است كه خدا را اطاعت و از او فرمانبردارى كرده‏اند و هم از اين كه چشم پوشى كرده با مسامحه و عفو از كارهاى زشت بسيارى كه در حضور او انجام داده‏اند بر آنها منّت نهاده است .

اگر گفته شود : چگونه براى آن حضرت روا بوده كار ناپسندى را كه مشاهده

[ 504 ]

كرده نهى نكند و در برابر آن سكوت فرمايد ؟ پاسخ اين است كه اينها از نوع منكرات و كارهاى ناپسندى بوده كه رفع آنها با زور و جبر براى آن حضرت ميسّر نبوده است ، زيرا در اين مورد ممكن است شدّت و زور ، مفسده‏اى به وجود آورد كه از آنچه مرتكب مى‏شوند بزرگتر و زيانبارتر باشد . بديهى است مردم ، معصوم از خطا نيستند ، و هيچ دولت و حكومتى نمى‏تواند بدون اين كه به نيكان نيكى و نسبت به بدان و خطاكاران گذشت و اغماض داشته باشد استوار و پا بر جا گردد .

و توفيق از خداوند است .

[ 505 ]