فرموده است : فإنّه منها قدم و إليها ينقلب .
يعنى همچنان كه كودك از مادر پا به عرصه وجود مىگذارد ، و محبّت و
[ 6 ] رائد ( كسى كه در طلب آب و گياه پيشاپيش كاروان فرستاده مىشود ) بايد به مردم خود راست گويد . ( مترجم )
[ 458 ]
شيفتگى و رجوع او به مادر است ، همچنين انسان كه آفريده دست صنع پروردگار است و در محضر او جاى داشته و از آن جا به اين جهان پست فرود آمده ، و به آن جا بازگشت دارد سزاوار است كه فرزند تبار حقيقى و ديار اصلى خود بوده و به آن جا دلبستگى و شيفتگى داشته باشد ، و براى وصول به آن مقصد كار و كوشش كند ،
پس از اين امام ( ع ) به كسى كه از عقل و انديشه سالم برخوردار است و با ديده بصيرت به امور مىنگرد ، آنچه را كه بايد در آغاز حركات و سكنات خود در نظر گيرد تذكّر مىدهد ، و آن اين كه در هر كارى كه قصد انجام دادن و يا ترك آن را دارد ، نخست احوال درونى خود را بررسى كند و دريابد كه اين تصميم يا عمل ،
او را به خداوند نزديك مىگرداند ، و براى خشنودى او انجام مىگردد ، كه در اين صورت سزاوار است نسبت به آن اقدام كند ، ليكن چنانچه او را از خداوند دور ساخته ، مستلزم ناخشنودى و خشم اوست و براى رضاى غير او انجام مىشود ، بايد دست از آن باز دارد ، سپس امام ( ع ) نادان را در كارهايى كه انجام مىدهد به كسى تشبيه فرموده كه در بيراهه مشغول حركت است ، و ذكر اين كه پرتى او از راه ، جز اين كه هر چه بيشتر او را از مقصودش دور سازد حاصلى براى او ندارد گوياى وجه اين تشبيه است ، زيرا دورى او از مطلوبى كه دارد به اندازه دورى او از راه وصول به اين مطلوب است ، برخلاف اين ، كسى كه از روى دانش و بينش راهى را مىپيمايد هر اندازه بيشتر گام برمىدارد همان قدر به مقصود خود نزديكتر مىگردد ، امام ( ع ) با اين تشبيه مردم را از نادانى و ناآگاهى بيزارى مىدهد و براى اين كه بيشتر شنوندگان را از جهالت دور و متنفّر سازد ، فرموده است : آن كه پوياى راهى است بايد خوب بنگرد كه او به پيش مىرود يا اين كه رو به بازگشت دارد ، زيرا هنگامى كه دانست به پيش مىرود ، ناگزير بايد بداند چگونه بايد راه را به پيمايد ، و براى اين كه از گمگشتگى و افتادن در ورطه نابودى مصون بماند چراغ دانش را برمىافروزد و در پرتو آن گام برمىدارد .
