فرموده است : و أقدموا على اللّه مظلومين .
مراد از اين كه مظلوم بر خدا وارد شويد پذيرفتن ظلم و تن دادن به آن نيست زيرا اين خلاف فضيلت عدالت و طرف تفريط آن بوده و رذيلت است ، بلكه مراد اين است كه اگر قدرت يافتيد كه ظلم و ستمگرى كنيد دست از آن باز داريد هر چند اين خوددارى از ستمكارى موجب پذيرش ظلم و تن دادن به آن باشد ،
بديهى است اين روش ، باعث شكستن نفس و جلوگيرى از آن در ارتكاب رذيله ظلم است ، بويژه در نفوس عرب كه بيشتر از ديگران دست ستم دراز مىكنند ، و از پذيرش ظلم و تن دادن زير بار مظلوميّت ، امتناع دارند ، اگر چه اين امر مستلزم آن باشد كه به ظلم آلوده و به ارتكاب اين گناه گرفتار شوند . چنان كه شاعر عرب گفته است :
و من لم يذد عن حوضه بسهامه
يهدم و من لا يظلم القوم يظلم [ 4 ]
مراد از مدارج الشّيطان راههاى شيطان است و اين راهها همان صفات زشت و خويهاى ناپسندى است كه شيطان آنها را خوب و پسنديده جلوه داده و مردم را به سوى خود مىكشاند ، همچنين مهابط العدوان محلّها و مواردى است كه شيطان در آن فرود مىآيد و انسان را به تعدّى و ستمكارى وا مىدارد كه اينها نيز از جمله راههاى شيطان به شمار مىآيد ، منظور از لعق الحرام كالا يا چيزهايى
[ 3 ] كن في الفتنة كابن لبون لا ظهر فيركب و لا ضرع فيحلب .
[ 4 ] هر كس با تيرهايش از آبگير خود دفاع نكند ويران مىگردد و كسى كه به قوم خود ستم نكند ستم بر او مىشود .
[ 418 ]
است كه انسان در دنيا از غير طريق شرعى به دست مىآورد ، امام ( ع ) با به كار بردن واژه لعق كمى و حقارت متاع دنيا را در مقايسه با لذّات و بهرههاى آخرت گوشزد فرموده و هشدار داده كه واجب است از آنچه نهى كرده دست باز دارند ،
چنان كه فرموده است : كسى كه اينها را بر شما حرام كرده شما را زير نظر دارد و . . .
گفته مىشود فلانى او را زير نظر و چشم و گوش خود دارد ، يعنى بر امور او آگاه است ، بنابراين معناى عبارت اخير اين است كه كسى كه ارتكاب گناه را بر شما حرام كرده ، و فرمانبردارى خود را بر شما واجب ساخته ، بر احوال شما آگاه ، و به آنچه مىكنيد دانا مىباشد ، و اين سخن از نهى به تنهايى مؤثّرتر و باز دارندهتر است ، واژه عين ( چشم ) مجازا به جاى علم به كار رفته است .
[ 419 ]
