فرموده است : كم أطردت الأيّام .
يعنى چه بسيار روزها را كه گريز دادم ، و پياپى گذراندم ، و درباره راز اين امر پيگيرى و بررسى كردم ، مراد از اين امر واقعه شهادت آن حضرت است ، و مقصود از مكنون ( پوشيده ) زمان معيّن آن به تفصيل ، و مكان آن است ، زيرا اينها از
[ 1 ] سوره نحل ( 16 ) آيه ( 61 ) يعنى : پس هنگامى كه اجل آنها فرا رسد نه ساعتى تأخير مىكنند . . .
[ 385 ]
جمله امورى است كه خداوند متعال دانش آنها را ويژه خود گردانيده چنان كه فرموده است : « إنَّ اللّهَ عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعةِ [ 2 ] » و نيز « وَ مَا تَدْرِيْ نَفْسٌ بِأيِّ أرْضٍ تَمُوْتُ [ 3 ] » هر چند پيامبر خدا ( ص ) كيفيّت شهادتش را مجملا به او خبر داده بود چنان كه از آن حضرت نقل شده كه به امير المؤمنين ( ع ) فرموده است : ضربت بر اين ( اشاره به سر آن حضرت فرمود ) وارد خواهد شد و از آن ، اين ( اشاره به محاسن آن حضرت فرمود ) خضاب خواهد گشت ، همچنين از پيامبر اكرم ( ص ) روايت است كه به آن حضرت فرمود : آيا مىدانى شقىترين پيشينيان كيست ؟ عرض كرد : آرى آن كه ناقه را پى كرد ، فرمود : شقىترين پسينيان را مىدانى كى خواهد بود ؟ عرض كرد : نه ، فرمود : كسى كه به اين جا ( اشاره به سر حضرت ) ضربت مىزند ، و اين ( اشاره به محاسن حضرت ) را از آن خضاب مىكند .
امّا بررسى و پيگيرى آن حضرت در اين باره ، مربوط است به وقت و مكان و قرائن مشخّصه آن به تفصيل ، كه ممكن است اين بررسى از طريق پرسش از پيامبر گرامى ( ص ) در دوران زندگى آن بزرگوار باشد ، و رسول اكرم ( ص ) تفصيل اين واقعه را از او پنهان داشته است ، يا اين كه براى دريافت اين مطلب ، احوال آن حضرت را در ديگر اوقاتى كه با مردم بوده مورد فحص و دقّت قرار داده است ، امّا خداوند همواره اين امر را پوشيده و مكتوم داشته است ، از اين رو فرموده است : چه دور است دانستن اين امر ، كه آن در خزانه علم خداوند نهفته است .
پس از اين امام ( ع ) وصيّت خويش را آغاز ، و آن را به ترتيب الأهمّ فالأهمّ بيان مىفرمايد ، سفارش نخست آن حضرت درباره اخلاص عمل براى خداوند است ، كه بايد با روگردانيدن از هر چه جز اوست عمل را براى او خالص گردانيد ،
و اين مستلزم مواظبت بر اجراى اوامر و نواهى بارى تعالى و ديگر چيزهايى است كه قرآن كريم بدانها ناطق است ، سپس بر لزوم پيروى از سنّت محمّد ( ص ) و اين
[ 2 ] سوره لقمان ( 31 ) آيه ( 34 ) يعنى : همانا آگاهى به زمان بر پا شدن رستاخيز ، نزد خداوند است .
[ 3 ] سوره لقمان ( 31 ) آيه ( 34 ) يعنى : و هيچ كس نمىداند كه در كدام سرزمين مىميرد .
[ 386 ]
كه نبايد سنّتهاى آن حضرت رها شود وصيّت مىكند ، اين كه امام ( ع ) نام خدا را بر نام پيامبر ( ص ) مقدّم داشته ، چنان كه اشاره كرديم براى اين است كه بر طبق علم بيان مقدّم داشتن اهمّ بر مهمّ واجب است ، پس از اين ، گفتار خود را درباره پيروى از توحيد خالص و تمسّك به سنّتهاى نبوى تأكيد مىكند ، واژه عمودين را براى اين دو امر استعاره آورده است ، و با واژه أقيموا ترشيح داده است ، همچنين لفظ مصباحين را استعاره ، و إيقاد ( افروختن ) را ترشيح آن قرار داده است ،
استعاره نخست بدين مناسبت است كه اسلام و نظام امور مسلمانان درباره معاش و مسائل معاد بر پايه توحيد خداوند و آنچه پيامبر ( ص ) از جانب او براى مردم آورده قرار دارد همان گونه كه خيمه و خرگاه بر پايه و عمود آن بر پا و استوار است ،
مناسبت استعاره دوّم اين است كه اعتقاد به يگانگى خداوند و پيروى از احكام دين كه موجب هدايت به راه حقّ ، و رهايى از تيرگيهاى جهل است ، انسان را به جوار قرب خداوند و جنّات نعيم او مىكشانند كه مطلوب حقيقى مىباشد ، همچنان كه چراغ ، در تاريكى شب ، انسان را در راهى كه به سوى مقصد مىسپارد راهنمايى مىكند .
