فرموده است : حتّى تقوم الحرب بكم على ساق . . . تا عاقبتها .
يعنى : تا اين كه جنگ با منتهاى شدّت به شما رو آورد ، گويا مراد ، بيان نتيجه سستى آنها در يارى و فرمانبردارى از آن حضرت در راه پيشبرد جنگ و روبرو شدن با دشمن است ، و مانند اين است كه گفته باشد : شما پيوسته از يارى و كمك دست باز داشتهايد و از رفتن به سوى جنگ خوددارى و كنارهگيرى مىكنيد تا اين كه دشمن نيرو يابد ، و جنگ را در نهايت سختى بر شما تحميل كند اصطلاح قيامها على السّاق به معناى اين است كه جنگ به منتهاى شدّت و اوج خود برسد ، و جمله باديا نواجذها يعنى دندانهاى خود را آشكار مىسازد كنايه از سختيها و مصيبتهايى است كه با جنگ همراه است ، و اين از اوصاف شير است كه در هنگام خشم دندانهايش ظاهر مىشود ، و ذكر اين وصف براى اين است كه امام ( ع ) براى جنگ واژه اسد را كه به معناى شير است استعاره فرموده است .
برخى از شارحان گفتهاند كه دندانها در هنگام خنديدن نمايان مىشود ، و در اين جا مراد اين است كه همان گونه كه در موقع شدّت خنده ، دندانها آشكار مىشود ، جنگ نهايت حدّت خود را نمايان ، و سختيهاى خود را بر آنان وارد خواهد ساخت ، نواجذ عبارت از دندانهاى آسياست كه از همه دندانها كنارهتر و دورترند ، و اين خود كنايه از اين است كه آنچه را دور مىپندارند به آنها روى خواهد آورد .
[ 314 ]
مىگويم اگر چه اين سخن خالى از احتمال نيست ، ليكن جنگ ميدان خشم و كين است ، و جاى خنديدن نيست ، از اين رو آنچه در پيش گفته شد ، به نظر مناسبتر مىآيد .