فرموده است : و لو انّ السّماوات . . . تا مخرجا .
اين بيان ، مژدهاى است كه امام ( ع ) بر خلاصى ابى ذرّ از سختى حال و بدى اوضاعى مىدهد كه در نتيجه تبعيد براى او پيش آمده است و اين كه تبدّل احوال را مشروط به پرهيزگارى كرده اشاره است به آنچه خداوند متعال فرموده كه « و مَنْ يَتَّقِ اللّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً [ 3 ] » ابن عبّاس گفته است كه پيامبر خدا ( ص ) اين آيه را قراءت كرد و فرمود كسى كه پرهيزگار باشد خداوند از شبهات دنيا و سكرات مرگ و سختيهاى روز قيامت مخرج و مفرّى براى او قرار مىدهد ، آشكار است كه تقوا را شعار خود گردانيدن ، و پرهيزگارى را شيوه خود ساختن ، سبب قاطعى است كه انسان بتواند از دنيا و خوشيهاى آن چشم طمع بردارد ، و نفس امّاره را از وقوع در شبهات باز دارد ، و در اين صورت رهايى او از سكرات مرگ و سختيهاى روز رستاخيز آشكارتر و قطعىتر است ، و اين كه امام ( ع ) در بيان تنگى و بد حالى انسان مبالغه كرده ، و از آن به بستن درهاى آسمانها و زمين بر
[ 3 ] سوره طلاق ( 65 ) آيه ( 2 ) يعنى : و هر كس خدا ترس شود خداوند راه بيرون شدن ( از گناهان و بلا و حوادث سخت را ) براى او مىگشايد .
[ 268 ]
روى او تعبير فرموده ، براى روشن كردن فضيلت تقوا و اهميّت آن است .
پس از آن امام ( ع ) به ابى ذرّ دستور مىدهد كه جز با حقّ انس نگيرد ، و جز از باطل نهراسد ، و اين كه با ذكر إلاّ انس را به حقّ ، و وحشت را به باطل ، منحصر ساخته ، براى اين است كه پرهيز دهد از اين كه انسان از حقّى در هراس افتد ، و در نتيجه آن را رها و از آن دورى كند هر چند اين حقّ براى او سخت و دشوار باشد و يا اين كه به باطلى انس گيرد و آن را به جا آورد ، يا در برابر انجام دادن آن سكوت اختيار كند هر چند اين باطل براى او لذّتبخش باشد .
امام ( ع ) به ابى ذرّ گوشزد مىكند ، كه دشمنى گروه حاكم و ارعاب او به سبب اين است كه در كار دنيا با آنها مشاركت و همكارى نمىكند ، و همچنين به علّت تنهايى او در انكار و مخالفت ، و نيز سخنان تند و خشن او بر ضدّ آنهاست .
واژه قرض در جمله « و لو قرضت لأمنوك » به معناى اخذ يعنى گرفتن است . و توفيق از خداست .
[ 269 ]
