فرموده است : يرفع صاحبه في الدّنيا ،
مراد اين است كه با تبذير و ولخرجى مىتوان ميان نادانان و فرومايگان و كسانى كه حقيقت كرم و بخشش را نمىدانند خوشنامى به دست آورد ليكن اين عمل او را در آخرت پست و ذليل خواهد كرد ، زيرا به وسيله تبذير گرفتار كارى زشت شده است ، همچنين ممكن است ولخرجى و زيادهروى موجب جلب
[ 241 ]
احترام مردم و تكريم آنان نسبت به او شود ، ولى اين اعمال او را در نزد خداوند خوار و زبون خواهد ساخت ، امّا اين كه فرموده است كسى كه مالش را در غير رضاى خداوند صرف و به نا مستحقّ بذل كند ، از سپاس آنان محروم و از دوستى آنان بىبهره خواهد شد ، و اگر لغزشى برايش پيش آيد كه به كمك آنان نيازمند گردد ، مساعدت خود را از او دريغ خواهند داشت . مطلبى است كه بررسى كامل ، آن را معلوم كرده و چه بسا كه به سرحدّ تجربه هم رسيده باشد ، و علّت آن محتمل است اين باشد كه چون مال گيرندگان ، خود را مستحقّ بذل و بخشش نمىبينند ، در خور خود نمىدانند كه به حقّ شناسى از او پردازند ، و ممكن است به سبب نادانى و غفلت ، و يا ناشى از اين اعتقاد باشد كه خود را در مرتبه بخشنده مال مىدانند ، و در نتيجه او را در خور ستايش خود نمىبينند ، بلكه خويشتن را به داشتن مال و دارايى از او سزاوارتر مىشناسند ، ولى ناسپاسى آنها بيشتر بر اثر اين است كه هر يك از اينها فكر مىكند كه آن ديگرى كه مورد بذل و بخشش قرار گرفته استحقاق آن را نداشته و خود او سزاوارتر به آن بخشش بوده است . از اين رو اينها هميشه خود را در برابر بخشش كننده مورد تبعيض دانسته و بهره خود را از او اندك مىشمارند و پيوسته بر او خشمگين بوده و وى را مورد سرزنش قرار مىدهند و به بدگويى از زمانه مىپردازند ، بدين ترتيب شكر بخشش او را به جا نمىآورند ، ليكن اگر يكى از اينها از ديگرى به او اندك احسانى شود ، و يا اين كه بشنود كه مردم ، ديگرى را مدح و از جود و سخاى او ستايش مىكنند ، او نيز با آنان همصدا شده و به تمجيد او مىپردازد ، و اخبار بذل و بخشش وى را منتشر مىكند و مىگويد : او كسى است كه نيكى و احسان را درباره كسانى كه استحقاق آن را دارند به جا مىآورد ، و اين سخن براى بخشنده مال بر حسب نيّاتى كه دارد يا موجب تشويق است و يا اين كه تحقير و سرزنش ، و اظهار مخالفت با اوست ، عبارت فإن زلّت به النّعل كنايه است از اين كه در سختيها و پيشآمدها مرتكب خطا و لغزش مىشود . و توفيق با خداست .
[ 242 ]
