اين كه فرموده است : رائح إلى اللّه كالظّمآن يرد الماء
اين استفهامى است بر سبيل عرض [ 2 ] ، يعنى از كسى كه در راه خدا گام برمىدارد ، و در طريق او حركت
[ 1 ] سوره احزاب ( 33 ) آيه ( 16 ) يعنى : بگو اگر از مرگ يا كشته شدن فرار كنيد سودى به حال شما نخواهد داشت و در آن هنگام جز اندك زمانى از زندگانى بهرهمند نخواهيد شد .
[ 2 ] عرض با نرمى چيزى خواستن است . ( مترجم )
[ 229 ]
مىكند ، خواسته شده كه مانند تشنهاى كه براى دست يافتن به آب در حركت است ، به سوى او بشتابد ، و وجه مشابهت ميان اين دو ، لزوم شتاب در حركت و كوشش مشتاقانه براى وصول به مطلوب است . در عبارت الجنّة تحت أطراف العوالي اشاره است به اين كه خواست آن بزرگوار ، رهسپار شدن مردم به سوى خدا به وسيله جهاد است ، و با ذكر بهشت آنان را به آن جذب و تشويق فرموده است ،
اين كه در عبارت مذكور بهشت تحت . . . نيزهها گفته شده و از جهات ششگانه تنها اين جهت ذكر گرديده براى اين است كه غرض از كوششها و مجاهدتها براى نيزه زدن در راه خدا داخل شدن به بهشت است ، و اين كوششها و تلاشها در زير نيزهها انجام مىگيرد ، از اين رو واژه بهشت بر همين حركات و اعمال كه هدف آنها رسيدن به بهشت است اطلاق شده است ، و اين از باب نامگذارى شىء است به نام غايت و نتيجه آن ، سپس امام ( ع ) در دنبال بيانات خود به كسانى كه با او به جنگ برخاستهاند نفرين مىكند كه چنانچه دعوت حقّ او را نپذيرند ، خداوند آنان را به پريشانى و نابودى گرفتار فرمايد ، پس از آن آنها را بيم مىدهد كه بدون آنچه ذكر فرموده شاميان مواضع خود را ترك نخواهند كرد ، و از جنگ دست باز نخواهند داشت ، الطّعن الدّارك يعنى : نيزه پى در پى ، عبارت يخرج منه النّسيم كنايه است از اين كه بدنهاى آنها با زدن نيزههاى پياپى آن چنان دريده و سوراخ شود كه نفس از آن برآورند ، اين واژه به صورت نسم ، همچنين قشم با قاف و شين معجمه نيز روايت شده و اين به معناى گوشت و پيه است ، ولى اين روايت بعيد به نظر مىآيد .
[ 230 ]