شرح
شريف رضىّ گفته است : دعق به معناى كوبيدن است يعنى تا اين كه اسبان زمينهاى آنان را لگد كوب سازند ، نواحر أرضهم زمينهاى روبروى هم ،
گفته مىشود : منازل بنى فلان تتناحر يعنى : منزلهاى فرزندان فلان روبروى هم قرار دارد امام ( ع ) اين سخنان را در صفّين ايراد ، و درباره ضرورتهاى جنگ و كيفيّت نبرد دستورهايى به اين شرح صادر فرموده است :
1 اين كه زرهدار در جلو ، و بى زره در عقب قرار گيرد ، فوايد اين امر روشن است .
2 دندانها بر هم فشرده شود . حكمت اين كار در خطبههاى پيش در آن جا
[ 226 ]
كه فرموده است : معاشر المسلمين استشعروا الخشية ، و همچنين در گفتار آن حضرت به محمّد بن حنفيّه كه اگر كوهها از جا كنده شود تو بر جاى خود باش بيان ، و در اين جا نيز تكرار شده است .
3 در پيرامون نيزهها پيچ و تاب داشتن ، علّت آن را امام ( ع ) در همان جا ذكر فرموده ، و آن اين است كه هرگاه انسان در هنگامى كه نيزه را حواله دشمن مىكند ، پيچ و خم و جست و خيز داشته باشد ، كاربرد نيزه بيشتر و فشار آن سختتر خواهد شد ، زيرا جهش و پيچش هنگام زدن نيزه باعث مىشود كه سينه انسان نيز به همراه دستش به حركت درآيد و نيزه با حركتى شديدتر و كاربردى بيشتر بر دشمن فرود آيد .
4 فرو خواباندن چشمها ، فايده آن همان گونه كه ذكر فرموده قويتر شدن دل ، و به دست آمدن آرامش بيشتر است ، و ضدّ آن خيره شدن و چشم دوختن به سپاه دشمن است ، كه موجب ترس و سستى مىشود ، و دشمن آن را نشانه اين دو مىداند .
5 بىسر و صدا بودن ، و اين نيز موجب جلوگيرى از شكست است ، زيرا زيادى سر و صدا و فزونى داد و فرياد نشانه هراس فرياد كنندگان است ، و اين نيز دشمن را به طمع مىاندازد و بر جرأت و گستاخى او مىافزايد .
6 اين كه پرچم را خم نكنيد ، زيرا خم كردن پرچم باعث مىشود كه دشمن گمان كند ، پريشانى و ناآرامى در صفوف شما پديد آمده است ، در نتيجه به طمع افتد و دست به پيشروى زند ، علاوه بر اين اگر پرچم خم شود از ديد سپاهيان ناپديد مىگردد ، و ممكن است بسيارى از لشكريان نتوانند راه مقصد را تشخيص دهند .
7 پرچم را رها نكنيد ، در عبارت بعد رها كردن پرچم به معناى خالى گذاردن پيرامون آن تفسير شده است .
