25 التّصديق منهاجه :

اين جمله تا آخر اين بخش از خطبه ، توضيحى است بر آنچه در عبارات پيش روشن نشده و تفسيرى است بر منهاج و منار و غاية و

[ 58 ]

مضمار و حلبه و سبقه ، و اين كه مرگ را نهايت يا مقصد بيان كرده و الموت غايته فرموده است براى اين كه مرگ نزديكترين مقصدى است كه انسان را در آستانه لقاى پروردگار متعال قرار مى‏دهد ، و شايد هم مراد از موت ، مرگ شهوات و هواهاى نفسانى باشد ، زيرا اين نيز از اهداف و مقاصد اوليّه اسلام است ، همچنين سبقه را براى بهشت استعاره فرموده است ، براى اين كه بهشت ثمره دين و غايت مطلوب آن است همچنان كه سبقه يا جايزه حاصل كوشش دو طرف مسابقه مى‏باشد .