فرموده است : و لا تيأسوا من مدبر .

مراد اين است كه سزاوار نيست از كسى كه شايستگى مقام خلافت را دارد ، ولى بدان پشت كرده ، و از مطالبه آن دست باز داشته نوميد شويد ، و اميدوار نباشيد كه ديگر بار باز گردد و براى به دست آوردن حقّ خود اقدام كند ، شايد ادبار و اعراض او به سبب عدم حصول شرايطى بوده كه

[ 2 ] ابن ابى الحديد معتزلى در شرح خود بر نهج البلاغه جلد 7 ص 94 مى‏گويد : اين عبارت اشاره دارد به ظهور مهدى موعود ( ع ) و نيز مراد از جمله فلا تطمعوا في غير مقبل اين است كه براى اصلاح امور خود جز به كسى كه خواهد آمد دل مبنديد ( مترجم ) .

[ 13 ]

قيام او منوط به وجود آنهاست ، اين كه امام ( ع ) فرموده است : شايد يك پايش بلغزد كنايه است از كمى يار و ياور و نابسامانيهاى ديگر ، و مقصود از ثبات و استوارى پاى ديگر ، وجود برخى شرايط لازم مانند اهليّت او براى خلافت و يا وجود برخى از ياران همراه اوست . و اين كه فرموده است فترجعا حتّى تثبتا اشاره است به تكامل شرايط قيام او .

بايد دانست كه نهى نوميدى از مدبر با نهى از اميد به غير مقبل ، منافات ندارد ، زيرا رواست در آن هنگام كه به سبب عدم وجود شرايط لازم ، از مطالبه حقّ ،

ادبار و اعراض كرده ، از اميدوارى بدو نهى شود ، و در آن زمان كه شرايط قيام ،

كامل و محقّق شده دستور نهى از نوميدى داده شود .