ترجمة
از نامههاى آنحضرت عليه السّلام است ، بحارث همدانى ( همدان بسكون الميم نام طايفه از مردم يمن است ، كه حارث ابن عبد اللّه از آن طايفه ، و آنان همگان از دوستان و دلباختگان حضرت امير المؤمنين عليه السّلاماند ، و در صفّين فداكاريهاى فوق العاده از آنان بظهور رسيد ، تا جائيكه حضرت در حقّشان فرمودند :
إذا كنت بوّابا على باب جنّة
فقلت لهمدان ادخلوا بسلام
ابن عبد البرّ در استيعاب حارث را كه اعور نيز بوده است ، از ياران امير المؤمنين شمرده است ، ثقة الإسلام قمّى در سفينة البحار گويد : او فقيهترين مردم زمانش بوده است ، و شيخ بهائى گفته است حارث جدّ ما و از ياران امير المؤمنين است ، جميل ابن صالح از خالد كابلى ، از اصبع ابن نباته روايتكرده است كه حارث همدانى با چند نفر از شيعيان كه من نيز از آنان بودم ، بر امير المؤمنين صلوات اللّه عليه درآمد ، و حارث در آنوقت مريض و در راه رفتن كندى ميكرد ، و او را نزد حضرت مكانتى بود ، حضرت باو فرمودند : اى حارث تو را چسان مينگرم ؟ عرض كرد يا امير المؤمنين روزگار بر من گذشته است ، و در سينه من غم و اندوهى پديد آورده است ، از خصومت اصحاب شما با يكديگر در در خانه شما ، فرمودند خصومت آنها در چيست ؟ عرضكرد درباره شما ، و سه نفريكه پيش از شما بودهاند ، برخى از ياران درباره شما غلوّ كردهاند ، برخى در راه ميانهاند ، برخى مردّد و گرفتار شكّاند ، كه راه پس و پيش رفتن ندارند ، فرمود اى برادر همدان دانسته باش كه شيعيان من كسانىاند كه راه وسط را روانند تا اينكه فرمودند مژده باد تو را اى حارث كه مرا نزد مرگ ، و نزد صراط ، و نزد حوض ، و نزد مقاسمه خواهى يافت ، عرضكرد مقاسمه كدام است ؟ فرمود : آن قسمت كردن آتش است ، قسمت
[ 1001 ]
كردنى ، درست بآتش گويم اين دوست من است او را واگذار ، و اين دشمن من است او را بگير ، آنگاه حضرت دست حارث را گرفته فرمودند : اى حارث من دست تو را گرفتم ،
بدانسانكه رسولخدا ( ص ) دست مرا گرفتند ، و من از حسد قريش و منافقين بر خودم ، بدانحضرت شكايت كردم ، حضرت فرمودند : يا على هنگاميكه قيامت سرپا شود ، من قائمه عرش خداى را بگيرم ، و تو ذرّيّهات دامان مرا ، و شيعيان شما دامان شما را ، آيا خدا با پيغمبرش ، و پيغمبر با وصيّش چكار خواهد كرد ؟ اى حارث اين مختصر را از حديثى مفصّل فرا گير ،
كه تو در قيامت با هر كس كه دوستش ميدارى ميباشى ، و براى تو است آنچه بجاى آورده و اين سخن را سه مرتبه با حارث مكرّر فرمودند ، آنگاه حارث برخاسته دامن كشان ( و فخر كنان ) روان شده ميگفت از اين پس باكى از ديدار مرگ ندارم ، جميل ابن صالح گويد :
ابو هاشم سيّد حميرى را ديدم كه اين حديث را برشته نظم دركشيده ، و بدينسان بر من فرو خواند :
قول علىّ لحارث عجبا
كم ثمّ اعجوبة له حملا
يا حار همدان من يمت يرنى
من مؤمن أو منافق قبلا
يعرفنى طرفه و أعرفه
بعينه و اسمه و ما عملا
و انت عند الصّراط تعرفنى
فلا تخف عثرة و لا زللا
اسقيك من بارد على ظمأ
تخاله فى الحلاوة العسلا
اقول للنّار حين توقف للعرض
دعيه لا تقبلى له الرّجلا
دعيه لا تقبليه انّ له
حبلا بحبل الوصىّ متّصلا
بارى حارث در سنه 65 ، هجرى وفات يافت ، و مطالب ذيل پاره از نامه مفصّلى است كه درباره محاسن اخلاق و نيكوئى آداب حضرت بوى نگاشتهاند : اى حارث چنگ برشته قرآن در افكنده ، و پند و اندرز را از آنان خواهان باش ، حلال و حرامش را حلال و حرام بدان ، آنچه از حق كه گذشته است باور دار ( و بكتب و رسل ايمان داشته باش )
[ 1002 ]
بآنچه از جهان كه گذشته است پند گير ، براى آنچه كه از آن برجاى مانده است ، زيرا پاره از جهان همانند پاره ديگر آن ، و آخرش باوّلش خواهد پيوست ، و همه آن از ميان برداشته خواهد شد ( پس تا فرصت باقى است كارى بكن ، و توشه براى آخرتت گرد آر ) و نام خداى را بزرگ شمار ، و آن را در حقّ و درستى ياد مكن ( و بدروغ سوگند مخور كه سوگند دروغ مستلزم عذابى بزرگ است ، مرگ و پس از مرگ را بياد آر ) و بدون داشتن شرطى استوار آرزومند آن مباش ( كه با نداشتن كردارهاى نيك و يقين باينكه آخرت بهتر از دنيا است آرزوى مرگ سخت بيجا است ) و سخت بپرهيز از هر كاريكه بجاى آورندهاش آنرا بر خويش بپسندد ، و از براى مسلمانان ديگرش نخواهد ( يعنى سود شخصى را بزيان عمومى ترجيح دهد ) سخت بپرهيز از هر كاريكه در نهانش انجام دهند ، و در عيان از آن بشرم اندر باشند سخت بپرهيز از هر كاريكه بهنگام بازپرسى بجاى آورندهاش منكر آن باشد ، و يا از آن پوزش طلبد ، حارثا ، نكند كه عرض و آبروى خويش را نشانه پيكانهاى گفتار قرار دهى ( و با ناسخته سخنى نابهنگام خويش را رسوا سازى ) نكند آنچه را كه مىشنوى ، با ديگرانش در ميان نهى كه دروغگوئى تو را همين بس ، مبادا در مقام ردّ آنچه كه مردم تو را بدان حديث كنند برآئى كه نادانى تو را همين بس .
شرار خشم را فرو كش ، و بهنگام توانائى با گذشت باش ، و بهنگام تندخوئى خوى نرم را بكار دربند ، هر آنگاه كه زمام شوكتت بچنگ است ( بر گنهكار و زير دست ) بخشنده باش كه در پايان سودش براى تو است ، در برابر هر نعمتى كه خداوند بر تو ارزانى داشته است سپاسگذار باش ، و هيچگاه نعمتى از نعمتهاى خدا نبايستى در نزد تو تباه شود ، سزاوار است كه اثر هر نعمتى كه خداوند بتو ارزانى داشته است در تو هويدا باشد ( زيرا كه خداوند در سوره آيه فرمايد : وَ اَمَّا بِنِعمَةِ رَبِّكَ فَحَدِّثُ ، نعمت پروردگارت را ظاهر ساز ) .
