ترجمة
از خطبههاى آنحضرت عليه السّلام است كه پس از جنگ نهروان ايراد و فضايل خويش را در آن بيان و از ظلم و جور بنىاميّه و زوال ملك آنان اخبار فرموده :
پس از حمد و ستايش خداوند عالم ، و درود بر روان رسول معظّم ، اى گروه مردمان ( دانسته باشيد ) من چشم فتنه و فساد را ( از كاسه ) بيرون آوردم ( در جنگ جمل و صفّين و نهروان با ناكثين و قاسطين و مارقين جنگيده و آنها را از ميان برداشتم ) و غير از من احدى جرئت نداشت كه پس از آنكه تاريكى فتنه موج خيز و سختى آن به ( منتها درجه ) شدّت رسيده بود ، اين كار را انجام دهد ( با اهل قبيله بجنگد و كسانيكه در ظاهر مدّعى اسلاميّت هستند از قبيل طلحه و زبير و اصحاب معاويه و خوارج را بكشد لكن من اينكار را به نيروى علمى كه از جانب خدا بآن عالم بودم بپايان بردم پس از من ( هرچه را ميخواهيد از علوم اوّلين و آخرين و آسمان و زمين ) بپرسيد ، پيش از آنكه مرا نيابيد ( ابن ابى الحديد گويد : بجز علىّ ابن ابيطالب ( ع ) احدى را زهره و ياراى اين ادّعا نبوده و نميباشد و شارح خوئى اين سخن را تأييد كرده گويد : پرسشها گوناگون بعضى راجع بعالم غيب و شهود و پاره متعلّق بمعقول و منقول و قادر بپاسخ دادن اينگونه مطالب نيست جز كسيكه درياى علم و حكمت
[ 244 ]
و مقتدر بقدرت الهيّه و چشمه كمال و معرفت بوده باشد ، و اين چنين كس همانا على ابن ابىطالب عليه السّلام است و بس ، و هركس پس از آنحضرت اين ادّعاء را كرد خوار و رسوا شد ، چنانچه نقل است روزى سبط ابن جوزى در بالاى منبر اين كلمه را گفت زنى از پائين پرسيد يا شيخ اين سخن درست است كه علىّ ابن ابى طالب در موقع دفن سلمان از مدينه بمداين حاضر شده بر او نماز گذارده بخاكش سپرده ابن جوزى گفت صحيح است ، زن پرسيد : ميگويند جسد عثمان تا سه روز در مزبلههاى مدينه افتاده و على نيز در مدينه حاضر بوده آيا چنين است ؟ گفت بلى . زن گفت پس براى يكى از اين دو نفر خطا لازم ميآيد ، ابن جوزى گفت اى زن بگو بدانم تو باذن شوهرت از خانه بيرون آمده يا بىاذن ، اگر با اذن بيرون آمده لعنت خدا بر او ، و اگر بىاذن بيرون آمده لعنت خدا بر تو باد ، زن گفت بگو بدانم آيا عايشه با اذن رسول خدا از خانه بجنگ علىّ بيرون شد يا بدون اجازه پس ابن جوزى منقطع و در پاسخ عاجز ماند . آنگاه حضرت سوگند ياد كرده فرمايد ) سوگند بدان كسى كه جان من در قبضه قدرت اوست نپرسيد از من از چيزهائيكه بين شما و قيامت است ، و نه از گروهيكه صد نفر آنها هدايت يافتند ، و صد نفرشان گمراه ميكردند ، جز آنكه از خواننده و كشاننده و راننده آنگروه ، و از جاى خواباندن شتران ، و بار اندازهايشان ، و اينكه چند نفر كشته ميشوند ، و چند نفرشان ميميرند ، همه را بشما خبر ميدهم ، و اگر مرا نيابيد ، و امورات ناهموار و پيش آمدهاى دشوار بر شما رخ نمايد ، البتّه بيشتر از پرسش كنندگان سر در پيش افكنده و أكثر از پرسش شدگان زبون و عاجز گردند ( سئوال كننده متحيّر است كه بچه نحو بپرسد ، جواب دهنده متفكّر است چيزى را كه نميداند چسان پاسخ گويد ) و اين تحيّر و سرگردانى ( سائل و مسئول ) هنگامى است كه جنگ در ميان شما سخت ، و فتنه دامان را از ساق بالا زده ، و جهان چنان بر شما تنگ گرفته باشد ، كه دوران بليّة و سختى بر شما بسى دراز بگذرد ( هر روزى از آن برابر با سالى باشد ) تا اينكه خداوند بواسطه ( خاطر ) نيكان شما را پيروز گرداند ( و از چنگال ظلم و ستم بنى اميّهتان رهائى بخشد ) زيرا هنگاميكه فتنه رخ نمايد ( لباس باطل بحقّ پوشيده شده ) امر بر مردم مشتبه شود ، تا وقتى كه آن فتنه پشت كرده و برود ( حقّ از باطل جدا ) و مردم متنبّه شده ،
رو كردهها پشت ، و پشت كردهها رو نمايند ( حقّ جاى باطل و صلاح جاى فساد را بگردآرى )
[ 245 ]
فتنهها تندبادها را مانند كه بشهرى ميرسند و از ديارى ميگذرند ( لكن ) آگاه باشيد ترسناكترين فتنهها در نزد من بر شما فتنه بنىاميّه است ، زيرا كه آن فتنهايست كور و تاريك ، قلمرو آن عمومى و سختيش خصوصى است ، اين بلا ميرسد بكسيكه بيناى آن باشد ، و از آن ميگذرد ، كسيكه آنرا نه بيند ( دوران سلطنت بنىاميّه از سختترين ادوارى است كه بر ملّت اسلام ميگذرد ، اولاد هاى پيغمبر را ميكشند شيعيان و مخصوصان ما را دست و زبان بريده و بدار ميآويزاند خانه خدا را ويران كرده ، قرآن را هدف تير قرار ميدهند ، در منابر مرا لعن كرده ، و شما را به بيزارى از من وادار ميسازند ، مردم در اين زمان دو دستهاند : يكى پرهيزكاران و دوستان ما كه اين بلا فقط متوجّه آنان ، و يكى دشمنان ما هستند كه آن زمان راحتاند ) بخدا قسم پس از من بنىاميّه را براى خودتان خداوندان بدى خواهيد يافت ( ميابيد آنانرا ) مانند شتر چموش و گزنده كه بدهن گاز ميگيرد ، و بدست لطمه ميكوبد ، و بپا لگد ميافكند ، و دوشندهاش را از شيرش منع ميكند ( بزبان ناسزا ميگويند ، بدست جور مردم را ذليل و بپاى ستم آنان را از وطن آواره و در بدر كرده اموال خلق را بتاراج ببرند و نفعى بكسى نرسانند ) هميشه آنها بر شما مسلّط و باقى نگذارند از شما جز كمى را ، كه براى آنها نفعى داشته يا ( اقلّ ) ضررى نداشته باشد ، همواره شما دچار و دستخوش بلاى آنان هستيد ، و خدمت كردن يكى از شما ( در كشور ) براى آنان بىشباهت بخدمت كردن بنده براى پروردگار ، و تابع براى متبوعش نيست ، فتنهاى ايشان با چهرههاى ترش ، و روهاى ترسناك مانند پاره از زمان جاهليّت بر شما وارد شود ، كه نه در آن نشانه رستگارى پيدا و نه پرچم ( حقيقت ) نمايان است ، و ما اهل بيت از فتنه ايشان بر كنار و رستگار بوده ، و كسى را ( آنزمان بسوى حق ) دعوت كردن نتوانيم ، سپس خداوند آن فتنه را همچون پوستيكه از گوشت جدا كند از شما جدا كند ، بوسيله كسى كه آنان را ، با سختى و خوارى از اوطانشان براند ، و بجام تلخ قتل و مرگ سيرابشان سازد ، نه بخشد به آنان مگر زخم شمشير ، و نپوشد در تنشان جز جامه ترس ( هنگاميكه پيمانه ستم بنىاميّه لبريز شد ، خداوند بنى عبّاس را بر آنان مسلّط ساخته ، تا بانواع و اقسام زجرها و آزارها آنان را كشته ، و از اوطانشان اخراج و ريشه آن شجره خبيثه را بكنند ) در اين هنگام است كه قريش آرزومند آن باشد كه جهان و هر چه در
[ 246 ]
آنست بدهد ، و مرا در يكجائى و لو باندازه نشستن يك شتر باشد بنگرد ( آن روز آرزو ميكنند اى كاش من زنده بودم تا آنان خود را تحت انقياد و سرپرستى من در مياوردند ، و من دست ستم بنىعبّاس را از سر آنان بر ميتافتم ) و به پذيرم از آنان آنچه را كه امروز كمى از آن را از آنان ميطلبم و نمىدهند ( امروز من از بنىاميّه خواهانم كه خلافت را بمن واگذارند ، تا من احكام الهى را جارى و خلايق را از سرچشمه داد و دهش سيراب كنم ، و واگذار نميكنند ، فردا كه پس از من بنىعبّاس برسرشان مسلّط شده ، و دقيقه از جور و قتلشان فرو گذار نميكنند ، آنوقت است كه از خواب بيدار شده و تأسّف ميخورند كه ايكاش خلافت را بمن وا گذاشته بودند ،
لكن ديگر پشيمانى سودى ندارد ( چنانچه شارح خوئى و شارح معتزلى و اغلب مورّخين نقل كردهاند كه وقتى كه مروان ابن محمّد آخرين خليفه اموى در جنب نهرزاب نزديك موصل پرچمهاى آل عبّاس را نگران شد ، بمرديكه نزديك او سوار بود ، گفت اين شخص سواريكه در زير پرچم در قلب لشكر ايستاده نمىشناسى گفت او عبد اللّه ابن محمّد ابن علىّ ابن عبد اللّه ابن عبّاس ابن عبد المطلّب است ، مروان گفت دوست داشتم بجاى اين جوان علىّ ابن ابيطالب در اين صف ايستاده باشد ، آن شخص گفت آيا با آن شجاعتى كه در على ( ع ) سراغ دارى چنين ميگوئى ، گفت واى بر تو ، على اگر شجاع بود صاحب حزم و دين و انصاف نيز بود ، كنايه از اينكه مانند آل عبّاس بيرحم و بىاعتناى بدين نبود )
