ترجمة
بدينمنوال قرنها گذشت ، روزگارها سپرى شد ، پدرهائى رفتند . پسرهائى آمدند ، تا اينكه خداوند منّان محمّد بن عبد اللّه صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را براى بجا آوردن وعده خود و تمام گردانيدن نبوّت را باو آنحضرت را بر انگيخت در حاليكه از پيمبران پيش پيمان نبوّت او گرفته شده ، علامات و نشانههاى مشهور و وقت ولادتش نيكو و پسنديده بود . در اين روزگار مردم روى زمين داراى ملّتهاى متفرّق ، و آرزوهاى بسيار و طريقهاى پراكنده بودند ، گروهى خالق را بخلق تشبيه ، برخى در نام او تصرّف ، دسته بغير او اشاره ميكردند ، پس خداوند بوسيله محمّد ( ص ) آنان را از گمراهى هدايت فرمود ، و بواسطه او از نادانى كفر نجاتشان داد ، پس خداوند از براى محمّد ( ص ) مقام قرب و لقاء خودش را اختيار كرد ، مرتبه كه براى احدى حاصل نشده براى او پسنديد ، روى او را از دار دنيا و محلّ محنت و بلا بسوى خويش متوجّه و معطوف ساخت ،
و در حاليكه كريم و بزرگوار بود روحش را قبض فرمود ( درود بىپايان بر او و بر آل او باد ) و واگذاشت آنحضرت در ميان شما دو چيزيرا كه پيمبران در ميان امّتان خويش واميگذارند ، زيرا آنان نبايد امّتان خود را بدون راه روشن و پرچم هدايت واگذارند ، آنحضرت هم كتاب پروردگارش را در دسترس شما گذاشت ، در حاليكه بيان كننده بود از براى شما حلال حرام مستحبّ واجب
[ 44 ]
ناسخ منسوخ رخصت عزيمت خاصّ عامّ عبرتها امثال مطلق مقيّد محكم متشابه آن كتاب را در حاليكه تفسير كننده مجمل و بيان كننده مشگلهاى آن بود ،
( 1 ) امّا حلال آن كتاب مانند س ( 5 ) ى ( 1 ) اُحِلَّت لَكُم بَهيمَةُ الاَنعامِ يعنى خوردن گوشت چارپايان زبان بسته بر شما حلال است ،
( 2 ) حرام آن مانند س ( 5 ) ى ( 3 ) حُرِّمَت عَلَيكُمُ اَلمَيتَةُ وَ الدَّمُ وَ لَحمُ الخِنزيز اكل گوشت مردار و خون و گوشت خوك بر شما حرام است ،
( 3 ) واجب آن مانند س ( 2 ) ى ( 42 ) أَقيمُوا الصَّلوةَ وَ اتُوا الزَّكوةَ نماز را برپا داريد زكوة را بدهيد .
( 4 ) مستحبّ آن مانند س ( 13 ) ى ( 79 ) وَ مِنَ الَّليلِ فَتَهَجَّد بِهِ نافِلَةً براى نماز نافله پاره از شب را بيدار شو ،
( 5 ) ناسخ آن مانند س ( 19 ) ى ( 5 ) فَاَقتُلُوا المُشرِكينَ حَيثُ وَجَدتُمُوهُم هر جا مشركين را يافتيد بكشيد ، پس اين آيه ناسخ آيهايست كه در باب صلح واقع شده و آن منسوخ است مانند س ( 109 ) ى ( 6 ) لَكُم دينُكُم وَلِىَ دينِ يعنى دين شما براى شما و دين من براى من باشد ،
( 6 ) رخصتهاى آن يعنى احكاميكه براى پيشرفت در امور مردم است مانند س ( 2 ) ى ( 84 ) فمن كان منكم مريضا او على سفر فعدّة من أيّام أخر يعنى هركس از شما در ماه رمضان مريض يا مسافر شد پس بهر اندازه كه روزهاى سفر طول كشيده در غير ماه رمضان بهمان اندازه روزه بگيرد ،
( 7 ) عزيمتها و آنها احكامى است كه نميتوان از آن سرپيچى كرد مانند س ( 3 ) ى ( 185 ) فَمَن شَهِدَ مِنكُمُ الشَّهرَ فَليَصُمهُ هر كه در ماه رمضان در وطن بود بايستى روزه بگيرد ،
( 8 ) خاصّ آن و آن لفظى است كه شامل حال جميع افراد نباشد مانند الاّ ابليس كه در چندين جاى از قرآن است كه همه فرشتگان آدم را سجده كردند جز ابليس كه امتناع ورزيد ،
( 9 ) عامّ آن مانند س ( 2 ) ى ( 47 ) يا بَنى اِسرائيلَ اذكُرُوا نِعمَتىَ الَّتى أَنعَمتَ عَلَيكُم
[ 45 ]
وَ أَنِّى فَضَّلتُكُم عَلَى العالَمينَ ، يعنى اى بنى اسرائيل ياد آوريد نعمتهائى را كه من بشما عطا كرده و بر جهانيان شما را برترى دادم شاهد در لفظ عالمين است كه شامل حال عموم مردم زمان بنى اسرائيل ميشود ،
( 10 ) عبرتهاى آن مانند س ( 79 ) ى ( 25 ) فَاَخَذَهُ اللَّهُ نَكالَ الاخِرَةِ وَ الاُولى إِنَّ فى ذلِكَ لَعِبرَةً لِمَن يَخشى ، يعنى خداوند تعالى فرعون را بعذاب دنيا كه عرق و بعذاب آخرت كه حرق باشد مبتلا كرد ، و در اين غرق و حرق براى شخص ترسنده عبرتى است ،
( 11 ) و مثلهاى آن يعنى آياتيكه مشتمل بر تشبيهات ميباشد ، مانند س ( 67 ) ى ( 5 ) مَثَلُ الَّذينَ حُمِّلُوا التُّوريةَ ثُمَّ لَم يَحمِلُوها كَمَثَلِ الحِمارِ يَحمِلُ أَسفاراً يعنى مثل كسانيكه بآموختن و خواندن تورية مأمور شدند و عامل بآن نشدند همچون خرى است كه بار كتابهاى بزرگ را بر پشت دارد ،
( 12 ) مطلق آن يعنى لفظى كه بقيدى مقيّد نباشد مانند س ( 5 ) ى ( 6 ) يا اَيُّهَا الَّذينَ امَنُوا اِذا قُمتُم اِلَى الصَّلوةِ فَاغسُلُوا وُجُوهَكُم ، اى گروه مؤمنين وقتى كه براى نماز آماده ميشويد رويهاى خويش را بشوئيد .
( 13 ) و مقيّد آن يعنى لفظى كه مقيّد بقيدى باشد مانند س ( 5 ) ى ( 6 ) آخر همين آيه وَ اَيديَكُم اِلَى المَرافِقِ يعنى هنگام وضو دستهاى خود را تا مرفق بشوئيد ،
( 14 ) و محكم آن يعنى لفظى كه در آن اشتباه و ترديدى نباشد مانند س ( 2 ) ى ( 31 ) وَ اعلَمُوا اَنَّ اللَّهَ بِكُلِّ شَئٍ عَليمٌ كه ترديدى نيست در اينكه خداوند بتمام چيزها دانا است ،
( 15 ) و متشابه آن يعنى لفظى كه معناى آن واضح و آشكار نيست مانند س ( 2 ) ى ( 228 ) وَ المُطَلَّقاتُ يَتَرَبَّصنَ بِاَنفُسِهِنَّ ثَلثَة قُرُوءٍ يعنى زنهائيكه طلاق داده شدهاند سه طهر را كه دو حيض در ميان باشد يا سه حيض را آشكار داشته باشند زيرا قرء كه مفرد قروء است نزد اهل حجاز بمعنى طهر آمده و نزد اهل عراق بمعنى حيض ( 16 ) و مجملهاى آن مانند س ( 2 ) ى ( 43 ) أَقيمُوا الصَّلوة برپاى داريد نماز را
[ 46 ]
( 17 ) مشكلهاى آن مانند س ( 19 ) ى ( 1 ) كهيعص ( 18 ) و مطالب آن مانند علم بيگانگى خداوند سبحان س ( 14 ) ى ( 52 ) وَ لِيَعلَمُوا أَنَّما هُوَ اِلهٌ واحِدٌ يعنى بايد بدانيد او است خداى يگانه ،
( 19 ) و چيزيكه بر ندانستن آن منعى نشده است مانند ندانستن معنى حم ،
( 20 ) و چيزيكه وجوبش ثابت گشته و در سنّت رفع و نسخ آن ظاهر گرديد مانند س ( 4 ) ى ( 15 ) وَ اللاَّتى يَأتينَ الفاحِشَة مِن نِسائكُم فَاستَشهِدُوا عَلِيهِنَّ أَربَعَةً مِنكُم فَاِن شَهِدُوا فَاَمسِكُوهُنَّ فِى البُيُوتِ حَتَّى يَتَوَفَّيهُنَّ المَوتُ أَو يَجعَلَ اللَّهُ لَهُنَّ سَبيلاً يعنى بر كار زشت زنهاى شوهردار از زنهاى شما كه زنا ميدهند چهار تن مرد عاقل بالغ عادل از خودتان كه مؤمن باشند گواه گيريد پس اگر گواهى دادند آن زنها را در خانه خودشان نگاه داريد تا وقتى كه بميرند يا خداوند آنها را از حبس نجات دهد پس بمضمون اين آيه حكم زانيه حبس و نگهداشتن در خانه خودش بود تا وقت مرگ و در سنّت حبس كردن نسخ و امر برجم و سنگسار كردن برقرار گرديد ( 21 ) و چيزيكه عمل آن در سنّت واجب و در عمل نكردن بآن انسان مجاز است مانند نماز خواندن در اوّل اسلام بطرف بيت المقدّس كه در سنّت واجب بود و بعدا منسوخ گرديد س ( 2 ) ى ( 144 ) فَوَلِّ وَجهَكَ شَطرَ المَسجِدِ الحَرامِ وَ حَيثُ ما كُنتُم فَوَلُّوا وُجُوهَكُم شَطرَهُ يعنى نماز را بطرف مسجد الحرام و كعبه بخوان و هر جا باشيد روهاى خود را بآنسو گردانيد ،
( 22 ) و چيزيكه در وقت بخصوص وارد شده و در غير آن واجب نيست مانند س ( 62 ) ى ( 9 ) يا اَيُّهَا الَّذينَ امَنُوا اِذا نُودِىَ لِلصَّلوةِ مِن يَومِ الجُمُعَةِ فَاسعَوا اِلى ذِكرِ اللَّهِ يعنى اى گروه مؤمنين هنگامى كه براى نماز روز جمعه ندا در داده شده بشتابيد براى خواندن نماز پس بنابراين نماز جمعه اختصاص بروز جمعه داشته و در غير آن روز وجوبش ساقط است ،
( 23 ) و آن كتاب بين چيزهائيكه حرام شده فرق قائل شده پس كسيكه مرتكب گناه كبيره بشود او را
[ 47 ]
بعذابها و آتشها وعده دادهاند مانند س ( 41 ) ى ( 93 ) وَ مَن يَقتُل مُؤمِناً مُتَعَمِّداً فَجَزاؤُهُ جَهَنَّمُ خالِداً فيها يعنى هر كه از روى عمد مؤمنى را بكشد پس جزاى او جهنّم و در آن هميشه خواهد بود ( 24 ) و كسى كه گناه صغيره بجاى آورد خداوند آمرزش را برايش مهيّا فرموده س ( 3 ) ى ( 6 ) اِنَّ رَبَّكَ لَذُو مَغفِرَةٍ لِلنَّاسِ عَلى ظُلمِهِم يعنى پروردگار تو صاحب آمرزش است مردم را براى ستمى كه كردند و ظلمى كه قابل آمرزش است همان گناه صغيره ميباشد ،
( 25 ) و نيز مطالب آن كتاب دائر است بر چيزيكه كم آن مورد قبول و بسيار آن شايسته و پسنديده است و تحميلى هم نشده مانند س 73 ى 20 فَقرَؤُا ما تَيَسَّرَ مِنَ القُرآنِ آنچه از قرآن را كه ميسّر است بخوانيد پس كم خواندن قرآن مورد قبول و انسان در زياد خواندنش مختار و اگر كسى آنرا ترك كرد چيزى بر او نيست ،
