ترجمه شرح نهج البلاغه ابن ميثم [1]
ج 1
مقدمه مترجمان
مقدمه شارح
قاعده اوّل : درباره الفاظ است
قسم اول در دلالت الفاظ و اقسام و احكام آن است
فصل اوّل : درباره دلالت داشتن لفظ بر معناى خود مىباشد
بحث اوّل : دلالت لفظ بر تمام معناى قراردادى خود و يا بر جزئى از معناى قراردادى خود
بحث دوّم : درباره دلالت لفظ است دلالت لفظ بر معناى مطابقهاى بر حسب قراردادى است كه وضع شده .
بحث سوّم : درباره دلالت لفظ
بحث چهارم : دلالت لفظ دلالت كردن لفظ بر معناى حقيقى همان دلالت وضعى و قراردادى است ،
فصل دوم : تقسيم لفظ و بحثهاى آن
بحث اوّل : تقسيم لفظ به مفرد و مركب
بحث دوّم : تقسيم لفظ مفرد به مفهوم جزئى و كلّى
بحث سوم : تقسيم كلّى يا بر تمام ماهيّت ( چيستى ) يا بر جزئى از ماهيّت و يا بر امرى خارج از ماهيّت شىء دلالت مىكند
بحث چهارم : درباره الفاظ لفظ و معنى يا متّحدند
بحث پنجم : در باره تقسيم لفظ به اسم و فعل و حرف و بعضى تقسيمات ديگر :
بحث ششم : تقسيم لفظ به جمله خبرى ، امرى و غيره .
بحث هفتم : درباره دلالت الفاظ . مفهوم لفظ گاهى مفرد است و گاهى مركّب
بحث هشتم : درباره الفاظ ( معناى دلالت التزامى و تابعى لفظ مفرد و مركب )
فصل سوّم : در مورد اشتقاق كلمه است و در آن بحثهايى وجود دارد .
بحث اوّل : درباره معناى حقيقى اشتقاق است و آن عبارت از گرفتن لفظى از لفظ ديگر است
بحث دوّم : اهل علم اختلاف نظر دارند كه آيا جايز است مشتق ( مثلا صفتى ) بر مصداق صدق كند
بحث سوّم : دانشمندان اختلاف دارند كه آيا شرط صدق مشتق بر معنايى ، استمرار معناى مشتق منه آن است يا خير ؟
بحث چهارم : دانشمندان درباره آن معانى كه قائم به محلى باشد ،
بحث پنجم : مفهوم مشتق مانند راه رونده ( ماشى ) به معنى چيزى است كه داراى حركت باشد
فصل چهارم : بحثهايى درباره مترادف و تأكيد
بحث اوّل : در ماهيّت و تعريف آن دو است
بحث دوّم : در موجبات ترادف است
بحث سوّم : آيا جايز است يكى از دو لفظ مترادف را به جاى ديگرى به طور دائم بكار بريم يا نه ؟
تتمه :
بحث چهارم : در اقسام تأكيد لفظ تأكيد كننده يا مقدّم بر تأكيد شده است يا مؤخّر از آن :
بحث پنجم : در پسنديده بودن استعمال تأكيد در مورد پسنديده بودن تأكيد ،
فصل پنجم : بحثهايى در مشترك
بحث اوّل : اين بحث درباره سه امر است : تعريف ، امكان وقوع ، وجود داشتن مشترك
بحث دوّم : در اقسام مشترك
بحث سوّم : در سببهاى اشتراك
بحث چهارم : در مورد مشترك در مورد الفاظ مشترك آيا جايز است كه لفظ مشترك را به كار بريم و همه معانى آن را منظور كنيم يا خير ؟
بحث پنجم : درباره قرينهاى نباشد كه مقصود گوينده لفظ مشترك را تعيين مىكند
قسم دوّم درباره زيباييهاى الفاظ است
و مقدّمه داراى دو بحث است :
بحث اوّل : درباره تعريف بلاغت و فصاحت است
بحث دوّم : در موضوع علم بلاغت و فصاحت
مطلب اوّل : اين مطلب درباره مفردات است
مقدّمه بدان كه براى اشياء چهار مرتبه وجودى است
باب اول در زيباييهايى است كه به خود لفظ بر مىگردد
فصل اوّل در چيزهايى است كه به تك تك حروف و تركيب آنها و چگونگى كلمه مربوط است
بحث اوّل : در مخارج حروف است
بحث دوّم : راجع به زيباييهاى سخن است كه از تك تك حروف و يا شروط تركيب آنها حاصل مىشود :
الف محاسنى كه از حذف حروف به دست مىآيد
ب اعنات و آن التزام به رعايت حروف قبل از حرف روى يا رديف است .
ج محاسن سخن به سبب شروط در تركيب باشد ،
بحث سوّم : اين بحث در محاسن حروف مربوط به كلمات مفرده است
فصل دوّم از محاسن كلمات ، مربوط به كلمات تركيبى
نوع اوّل ، جملاتى هستند كه داراى دو كلمهاند
بحث اوّل در مورد تجنيس ( هم جنس بودن ) است .
بحث دوّم كلمات در مورد مبدأ اشتقاق است
بحث سوّم محاسن كلام درباره ردّ العجز على الصّدر است .
بحث چهارم قلب
نوع دوم ، تجنيس صورتى است كه بيش از دو كلمه نياز دارد
بحث اوّل درباره سجع است
بحث دوّم تضمين مزدوج
بحث سوّم ترصيع ،
باب دوّم درباره دلالت قراردادى و معنوى است
فصل اوّل درباره ويژگيهاى خبر و در آن چند بحث است .
بحث اوّل تعريف خبر ،
بحث دوّم منظور ابتدائى از وضع الفاظ مفرد بيان مسمّاى آنها نيست ،
بحث سوّم فرق خبر دادن به وسيله اسم و خبر دادن به وسيله فعل
بحث چهارم در حكم مبتدا و خبر
فصل دوّم دلالات معنوى درباره حقيقت و مجاز
بحث اوّل در معناى حقيقت و مجاز و تعريف آنها
بحث دوّم در چگونگى تحقق مجاز است
بحث سوّم اقسام مجاز .
بحث چهارم در اقسام مجاز :
بحث پنجم درباره مجاز .
بحث ششم درباره انگيزه به كار بردن كلام مجازى .
بحث هفتم در مورد جدايى حقيقت از مجاز
فصل سوّم درباره تشبيه
ركن اول در مورد طرفين تشابه است
ركن دوّم در تشبيه وجه شبه است
بحث اول در اقسام وجه شبه
بحث دوّم در تقسيم وجه شبه
بحث سوم در بيان اين كه وجه شبه عقلى عمومىتر از وجه شبه حسّى است
بحث چهارم تشبيهى كه وجه شبه آن محسوس باشد كاملتر است از تشبيهى كه وجه شبه آن معقول باشد ،
بحث پنجم تشبيه از لحاظ وجه شبه به دو قسم مفرد و مركّب تقسيم مىشود :
بحث ششم از مباحث تشبيهات درباره تشبيهاتى است كه در مفهوم و معنى متعدّد و در عبارت مجتمع باشد .
بحث هفتم از مباحث تشبيهات به لحاظ وجه شبه در تشبيه بايد مناسبت تشبيه رعايت شود ،
بحث هشتم از مباحث تشبيه در اكتساب وجه مشابهت است
ركن سوم در فايده تشبيه است
ركن چهارم در خود تشبيه است
بحث اوّل تشبيه از اقسام مجاز نيست
بحث دوّم درباره خود تشبيه است
بحث سوّم تشبيهى است كه در هيأتها روى مىدهد
بحث چهارم در مراتب تشبيه از جهت خفا و ظهور مىباشد
بحث پنجم تمثيل و مثل
فصل چهارم : درباره استعاره است
ركن اوّل در حقيقت و احكام استعاره است
بحث اول بهترين تعريفى كه درباره استعاره گفته شده
بحث دوم درباره فرق ميان استعاره و تشبيه است .
بحث سوّم ترشيح و تجريد
استعاره ترشيح
استعاره تجريدى
بحث چهارم استعاره بالكنايه
بحث پنجم شرط زيبايى استعاره ،
ركن دوّم در اقسام استعاره
بحث اوّل استعاره گاهى متّكى به خود تشبيه است
بحث دوّم در اقسام استعاره در صورتى كه استعاره به خود تشبيه متكى باشد
قسم اول لفظ محسوس را براى محسوس استعاره بياوريم .
قسم دوم مستعار و مستعارله هر دو معقول باشند
قسم سوّم استعاره آوردن لفظ محسوس براى معقول
قسم چهارم لفظ معقول براى لفظ محسوس به صورت استعاره به كار مىرود .
فصل پنجم : كنايه
بحث اوّل حقيقت معناى كنايه
بحث دوّم فرق ميان مجاز و كنايه ،
مطلب دوّم در نظم گفتار
فصل اوّل تعريف نظم
فصل دوّم اقسام نظم
فصل سوم تقديم و تأخير كلمات در جمله
بحث اوّل فايده تقديم و تأخير ،
بحث دوّم تقديم و تأخير در استفهام
بحث سوّم تقديم و تأخير در حرف نفى
بحث چهارم تقديم و تأخير در خبر مثبت و منفى
بحث پنجم تقديم و تأخير حرف نفى بر اسم عام
بحث ششم شمارش اقسام تقديم و تأخير ،
فصل چهارم فصل و وصل :
بحث اوّل فايده عطف .
بحث دوّم عطف چند جمله بر چند جمله :
فصل پنجم درباره حذف و اضمار
بحث اوّل درباره حذف مفعول ،
بحث دوّم اختصار كلام ايجاز يا اختصار
فصل ششم در احكام انّ و انّما و نظير اين دو ،
بحث اوّل فوايد انّ .
فايده اوّل انّ گاهى دو جمله را به هم ربط مىدهد و از آن نظمى پديد مىآيد
فايده دوم داخل شدن انّ بر ضمير شأنى كه پس از آن جمله شرطيه و يا غير آن بيان شود
فايده سوم انّ اسم نكره را آماده مىكند كه مبتدا واقع شود
فايده چهارم هر گاه انّ بر جمله داخل شود گاهى ما را از خبر بىنياز مىكند ،
بحث دوّم فايده انّما
بحث سوّم هر گاه ما و الا بر جمله داخل شوند
قاعده دوّم در مورد خطابه
بحث اوّل تعريف خطابه و فايده
بحث دوم در موضوع خطابه و اجزاى آن است
بحث سوّم پايههاى خطابه
بحث چهارم در اقسام خطابه بر حسب اهداف آن
بحث پنجم امور مشترك در سه قسم خطابه
بحث ششم محسّنات خطابه
خاتمه بحث خطابه :
قاعده سوم عهدهدار بيان اين مطلب است كه على ( ع ) داراى تمام فضايل انسانى است .
فصل اوّل اين فصل در فضايلى است كه در طول زمان براى آن حضرت حاصل شد
الف خويشاوندى با رسول خدا .
ب پيش قدمى على ( ع ) در پذيرفتن اسلام :
ج مبارزه آن حضرت با دشمنان خدا
د پيامبر ( ص ) فاطمه ( ع ) را به حضرت على ( ع ) تزويج فرمود
ه داشتن فرزندانى مانند امام حسن و امام حسين ( ع )
و سخن خداوند متعال : حضرت عيسى ( ع ) مثل براى على ( ع ) قرار گرفته است
ز سخن حق تعالى : در مورد اطعام طعام
ح روايت شده يامبر ( ص ) فرمود بار خدايا گوش على را اذن واعيه قرار بده
ط بنابر قول تمام مسلمين پيامبر در حق آن حضرت فرموده است : « خدايا حق را آنجا قرار بده كه على آنجا قرار دارد
ى حديث منزلت
يا به نقل تمام مسلمين اين سخن پيامبر : « هر كس من مولاى اويم على مولاى اوست . » [ 146 ]
يب پيامبر ( ص ) درباره على ( ع ) فرمود : « شايستهترين شما براى قضاوت على ( ع ) است . » [ 147 ]
يج پيامبر ( ص ) فرمود : « به من تمامى حكمتها و به على تمامى دانشها داده شد . » [ 148 ]
يد از طريق شيعه روايت شده است كه على ( ع ) در حيات پيامبر ( ص ) به فرمانروايى مؤمنان منصوب شد
يه رسول خدا ( ص ) على ( ع ) را از آغاز عمر تا بالاترين مراتب كمالات نفسانى تربيت كرد
فصل دوم كمالات نفسانى على ( ع )
بحث اوّل امام على ( ع ) جامع كمالات قوه نظريّه است
بحث دوّم بيان قوه عملى آن حضرت
فصل سوّم : كرامات صادره از آن حضرت
بحث اول در مورد اخبار غيبى است كه از آن حضرت رسيده
بحث دوّم صدور افعال خارق العاده از امام ( ع )
مقام اوّل امكان و سبب افعال خارق العاده .
مقام دوّم وقوع فعل خارق العاده به وسيله امام ( ع )
خطبه سيّد رضى
برگزيدهاى از سخنان على ( ع )
1 از خطبههاى آن حضرت عليه السلام است كه در ذكر ابتداى خلقت آسمان و زمين فرموده است :
فصل اول
معاني لغات
ترجمه
شرح
فرموده است : الّذى لا يبلغ مدحته القائلون
فرموده است : و لا تحصى نعمائه العادّون
فرموده است : و لا يؤدّى حقّه المجتهدون .
فرموده است : لا يدركه بعد الهمم و لا يناله غوص الفطن
فرموده است : الّذى ليس لصفته حد محدود و لا نعت موجود
فرموده است : و لا وقت معدود و لا اجل ممدود
فرموده است : الذى فطر الخلائق . . . تا ميدان ارضه
فرموده است : وَتَّد بالصُخُور مَيَدانَ اَرضِهِ
فرموده است : اوّل الدّين معرفته
فرموده است : و كمال معرفته التّصديق . . . تا نفى الصفات عنه
فرموده است : و من اشار اليه فقد حدّه و من حدّه فقد عدّه
فرموده است : و من قال فيم فقد . . . تا اخلى منه
فرموده است : كائن لاعن حدث موجود لاعن عدم
فرموده است : مع كل شىء . . . تا لا بمزائلة .
فرموده است : فاعل لا بمعنى الحركات و الآلة
فرموده است : بصير اذ لا منظور اليه من خلقه
فرموده است : متوحّد اذ لا سكن . . . تا لفقده
فصل دوم در نسبت دادن ايجاد جهان به قدرت خداوند تعالى است و به طور اجمال و تفصيل بحث مىكند چگونگى بيان اين امر قصهاى در پوشش مدح مىباشد .
لغات
ترجمه
شرح
فرموده است : بلا رويّة أجالها . . . تا اضطرب فيها
فرموده است : اجال الاشياء . . . تا الزمها اشباحها
فرموده است : عالما بها قبل ابتدائها . . . تا احنائها
فرموده است : ثم انشاء سبحانه . . . تا سبع سماوات
بحث اوّل آنچه از خلاصه اين فصل فهميده مىشود اين است كه خداوند مكانها و جايگاههايى را براى جريان آب مقدّر فرموده
بحث دوّم مشابه كلام امام ( ع ) در قرآن كريم آمده است ،
بحث سوّم درباره اين سخن امام ( ع ) است كه فرمود : ادام مربّها .
بحث چهارم قرآن كريم تصريح دارد به اين كه آسمان از دود ايجاد شده است
بحث پنجم متكلّمان گفتهاند كه چون ظاهر قرآن و سخن على ( ع ) دلالت دارند بر اين كه آب اصل وجود آسمانها و زمين است
فرموده است : جعل سفلاهنّ . . . تا و رقيم مائر
بحث اوّل اين جمله امام ( ع ) به منزله شرح و تفسيرى براى كلمه فسوّى مىباشد
بحث دوّم در اين فصل استعارههايى است كه در عبارت امام ( ع ) به كار رفته است :
بحث سوّم لازمه استعارههاى ياد شده فوق ملاحظه امور ديگرى نيز هست ،
بحث چهارم برهان عقلى و شرعى در اين مورد مطابقت دارند كه افلاك عالم 9 تاست
فرموده است : ثمّ فتق ما بين السّماوات . . . تا و لا يشيرون اليه بالنظائر
بحث اوّل اين فصل نيز درباره تفسير كلام امام ( ع ) : فسوّى منه سبع
بحث دوّم در تفسير آيه : اَ وَ لَمْ يَرَ الّذينَ كَفَرُوا اَنَّ السَّمواتَ وَ الاَرَضَ كانَتا رَتْقاً فَفَتَقْناهُما
بحث سوم فرشتگان داراى انواع فراوان و مراتب متفاوتى به شرح زير مىباشند :
بحث چهارم امام ( ع ) انواع ديگرى از فرشتگان را نام برده است و به تفاوت مرتبهشان
فرموده است : و منهم الثّابتة في الارضين . . . تا لقوائم العرش اكنافهم .
فرموده است : ناكسة دونه ابصارهم متلفّعون تحته باجنحتهم
فرموده است : مضروبة بينهم و بين من دونهم حجب العزّة و استار القدرة
فرموده است : و لا يتوهمّون ربّهم بالتصوير .
فرموده است : و لا يجرئون عليه صفات المصنوعين
فصل سوّم در كيفيّت خلقت آدم ( ع )
لغات
ترجمه
شرح
بحث اوّل اين داستان را خداوند متعال در هفت سوره از قرآن كريم تكرار كرده است :
بحث دوّم خداوند متعال در موارد متعدّدى از قرآن كريم به خلقت آدم اشاره دارد
بحث سوّم مسلمين اتفاق نظر دارند . بر اين كه سجود فرشتگان براى آدم
بحث چهارم درباره فرشتگانى كه مأمور سجود براى آدم شدهاند اختلاف است .
بحث پنجم بيشتر متكلّمان بويژه معتزله بر اين عقيدهاند كه ابليس از فرشتگان نيست .
بحث ششم دانشمندان در علّت دشمنى ابليس با آدم اختلاف نظر دارند .
بحث هفتم اشاعره با توجه به داستان آدم و ابليس به دو وجه استدلال كردهاند كه خداوند تعالى كفر را در ميان كافران القا كرده است .
بحث هشتم قفّال گفته است . اصل كلمه « تلقّى » در كلام حق تعالى :
بحث نهم در حقيقت توبه است
بحث دهم در بيان امورى است كه ممكن است فهم آنها در داستان خلقت آدم مشكل باشد .
فرموده است : و الاشباه المؤتلفه و الاضداد المتعاديه . . . تا و المسائة و السّرور
فرموده است : استأدى اللّه سبحانه . . . تا الاّ ابليس
فرموده است : استحقاقا للسّخطة و استماعا لبليّة و انجازا للعدّه
فرموده است : ثمّ اسكن اللّه سبحانه . . . و حذره ابليس و عداوته .
فرموده است : فاغترّه عدوّه . . . مرافقة الابرار
فرموده است : فاستبدل بالجذل . . . و تناسل الذريّة
فصل چهارم
لغات
ترجمه
شرح
بحث اوّل ضمير در كلمه « فى ولده » به آدم ( ع ) باز مىگردد . يعنى خداوند از نژاد آدم ( ع ) انبيايى را برگزيد .
فرموده است : و لم يخل سبحانه . . . الى قوله خلفت الابناء
فرموده است : رسل لا تقصّر بهم قلّة عددهم و لا كثرة المكذّبين لهم
فرموده است : من سابق سمّى له من بعده
فرموده است : مضت الامم و سلفت الآباء . . . . الى قوله من الجهالة .
فرموده است : مأخوذا على النبيّين ميثاقه
فرموده است : و خلّف فيكم ما خلّقت الانبياء . . . و لا علم قائم
چون امام ( ع ) در اينجا يادى از كتاب عزيز فرموده است
بحث دوّم در فضيلت قرآن است .
بحث سوم در آداب تلاوت قرآن است :
1 آن كه در حالى كه انسان تلاوت قرآن را مىشنود عظمت كلام خدا
2 تعظيم
3 حضور قلب و عدم توجّه به امور دنيوى در وقت تلاوت .
4 تدبير
5 تفهّم
6 تلاوت كننده بايد خود را از موانع فهم قرآن خالى گرداند .
7 ويژگى هفتم تلاوت كننده اين است كه هر خطابى كه در قرآن از امر و نهى و وعد و وعيد آماده است به نفس خود اختصاص دهد
ويژگى نهم از ويژگيهاى ديگر تلاوت كننده قرآن ترقّى است
10 تبرّى .
فرموده است : و خلّف فيكم ما خلّفت الانبياء . . . . و لا علم قائم
فرموده است : حلاله و حرامه و فضائله و فرائضه و . . . .
فرموده است : بين مأخوذ ميثاق فى علمه . . . تا آخر
فرموده است : و مباين بين محارمه
فصل پنجم
لغات
ترجمه
شرح
بحث اوّل فضيلت حج :
بحث دوّم آداب دقيق حج
بحث سوّم وظايف قلبى حاجى در هر عمل از اعمال حج
امّا شوق
مقصود از عزم ، حضور ذهنى است به اين كه تصميم بگيرد از زن و فرزند جدا شود
امّا زاد و توشه سفر حجّ :
اما جامه احرام و خريدن و پوشيدن آن
امّا احرام و لبيك ميقات
امّا ورود حاجى به مكّه
امّا طواف كعبه
اما استلام حجر
امّا آويختن به پرده كعبه و چسبيدن به آن
امّا سعى بين صفا و مروه در آستانه كعبه
امّا وقوف در عرفات
امّا رمى جمره
امّا قربانى
فرموده است : و فرض عليكم حجّ بيته
فرموده است : و يألهون اليه ولوه الحمام
فرموده است : جعله علامة لتواضعهم لعظمته و اذعانهم لعزّته .
فرموده است : و اختار من خلقه سماعا . . .
فرموده است : و صدّقوا كلمته
فرموده است : و وقفوا مواقف الانبياء
فرموده است : و تشبّهوا بملائكته المطيفين بعرشه
فرموده است : و يحرزون الارباح فى متجر عبادته و يتبادرون عند موعد مغفرته .
فرموده است : و جعله للاسلام علما . . .
فرموده است : فرض عليكم حجّه . . .
2 از خطبههاى حضرت على ( ع ) كه پس از بازگشت از جنگ صفين ايراد فرموده .
فصل اول
لغات
ترجمه
شرح
فرموده است : انّه لا يضلّ من هداه و لا يئل من عاداه و لا يفتقر من كفاه
فرموده است : فانّه ارجح ماوزن و أفضل ماخزن
فرموده است : وَ اَشْهَدُ اَنْ لا اِله اِلاّ اللَّه .
فرموده است : شهادة ممتحنا اخلاصها معتقدا مصاصها
فرموده است : نتمسّك بها ابدا ما ابقانا و ندّخرها لا هاويل ما يلقانا فانّها عزيمة الايمان ، الى قوله . . . و مدحرة الشيطان .
فرموده است : و اشهد انّ محمّداً عبده و رسوله
فرموده است : ارسله بالدّين المشهور ، الى قوله . . . و الامر الصّادع
فرموده است : ازاحة للشّبهات ، الى قوله . . . تخويفا بالمثلات
فرموده است : و النّاس فى فتن انجذم فيها حبل الدّين ، الى قوله . . . و قام لواؤه
فرموده است : فى فتن داستهم باخفافها و وطئتهم باظلافها و قامت على سنابكها
فرموده است : فهم فيها تائهون
فرموده است : فى خير دار و شرّ جيران
بخشى كه در شأن آل نبى ( ص ) است
لغات
ترجمه
شرح
بخشى كه درباره مخالفان امام ( ع ) است
لغات
ترجمه
شرح
سخن امام ( ع ) كه فرمود : ورعوا الفجور و سقوه الغرور ،
فرموده است : لا يقاس بآل محمّد ( ص ) من هذه الامّة احد ، الى آخر . . .
3 از خطبههاى آن حضرتش كه معروف به شقشقيه است
مقدّمه قبل از شرح :
لغات
ترجمه
شرح
مقصود از كلمه « فلان » در كلام امام ( ع ) ابو بكر است ،
واو در جمله : و انّه ليعلم . . . حاليّه است ،
فسدلت دونها ثوبا ،
و كلام ديگر امام ( ع ) كه فرمود : و طويت عنها كشحا نيز استعاره است ،
فرموده است : و طفقت ارتئى بين ان اصول بيد جذّاء او اصبر على طخية عمياء
فرموده است : فصبرت و فى العين قذى و فى الحلق شجى
فرموده است : ارى تراثى نهبا
فرموده است : حتّى مضى الاوّل لسبيله فادلى بها الى فلان بعده
فرموده است : فيا عجبا بينا هو ليستقيلها فى حياته اذ عقدها لآخر بعد وفاته .
فرموده است : قوله لشدّ ما تشطّرا ضرعيها
فرموده است : يغلظ كلامها و يخشن مسّها
فرموده است : و يكثر العثار و الاعتذار منها
فرموده است : فصاحبها كراكب الصّعبة ان اشنق لها خرم و ان اسلس لها تقحّم .
فرموده است : فمنى النّاس لعمر اللّه بخبط و شماس و تلوّن و اعتراض
فرموده است : حتّى اذا مضى لسبيله جعلها فى جماعة زعم انّى احدهم .
فرموده است : لكنّى اسففت اذ اسفّوا و طرت اذ طاروا
فرموده است : فصغا رجل لضغنه
و سخن ديگر امام ( ع ) كه فرمود : مال الاخر لصهره ،
اين كه امام ( ع ) مىفرمايد : مع هن و هن ،
فرموده است : الى ان قام ثالث القوم نافجا حضنيه بين نثيله و معتلفه .
فرموده است : و قام معه بنو ابيه يخضمون مال اللّه تعالى خضم الابل نبتة الرّبيع
فرموده است : الى أن انتكث فتله و اجهز عليه عمله و كبت به بطنته .
فما راعنى الا و النّاس كعرف الضّبع الىّ ، ينثالون علىّ من كلّ جانب .
فرموده است : حتّى لقد وطئ الحسنان و شقّ عطفاى
فرموده است : مجتمعين حولى كر بيضة الغنم .
فرموده است : فلمّا نهضت بالامر نكثت طائفة و مرقت اخرى و فسق اخرون
فرموده است : كانّهم لم يسمعوا كلام اللّه يقول « تلك الدّار الاخرة نجعلها للّذين لا يريدون علوّا فى الارض و لا فسادا و العاقبة للمتّقين
فرموده است : اما و الّذى خلق الحبّة و برء النّسمة لو لا حضور الحاضر و قيام الحجّة بوجود النّاصر و ما اخذ اللّه على العلماء الى آخر .
فرموده است : لا لقيت حبلها على غاربها
فرموده است : و لسقيت آخرها بكأس اوّلها
فرموده است : و لا لفيتم دنياكم هذه ازهد عندى من عطفة عنز
و امّا درباره داستان مربوط به اين خطبه كه مردى از اهل سواد ،
4 از خطبههاى آن حضرت
لغات
ترجمه
شرح
فرموده است : بنا اهتديتم فى الظّلماء
فرموده است : تسنّمتم العلياء
فرموده است : و بنا انفجرتم عن السّرار
فرموده است : وقر سمع لم يفقه الواعية
فرموده است : كيف يراعى النّبأ من اصمّته الصّيحة
فرموده است : ربط جنان لم يفارقه الخفقان
فرموده است : ما زلت انتظر بكم عواقب الغدر و اتوسّمكم بحلية المغترّين
فرموده است : سترنى عنكم جلباب الدّين
فرموده است : بصّرنيكم صدق النّيّة
فرموده است : اقمت لكم على سنن الحقّ فى جوادّ المضلّة
فرموده است : اليوم انطق لكم العجماء ذات البيان
فرموده است : غرب رأى امرىء تخلّف عنّى
فرموده است : ما شككت فى الحقّ مذ رأيته
فرموده است : لم يوجس موسى خيفة على نفسه اشفق من غلبة الجّهال و دول الضّلال
فرموده است : اليوم توافقنا على سبيل الحقّ و الباطل .
فرموده است : من وثق بماء لم يظمأ
5 از سخنان آن حضرت ( ع ) است
لغات
ترجمه
شرح
فرموده است : شقّوا امواج الفتن بسفن النّجاه .
فرموده است : عرّجوا عن طريق المنافرة
فرموده است : افلج من نهض بجناح او استسلم فاراح .
فرموده است : ماء اجن و لقمة يغصّ بها اكلها .
فرمودهاند : « خلافت لقمهاى است گلوگير و جرعهاى است ناگوار . »
فرموده است : فان اقل ، يقولوا : حرص على الملك ، و ان اسكت ، يقولوا : جزع من الموت
فرموده است : هيهات بعد اللّتيّا و الّتى و اللّه لابن ابى طالب انس بالموت من الطّفل بثدى امّه .
فرموده است : بل اندمجت على مكنون علم لو بحت به لاضطربتم اضطراب الارشية فى الطّوى البعيدة .
6 از سخنان آن حضرت ( ع )
لغات
ترجمه
شرح
7 از خطبههاى آن حضرت است
لغات
ترجمه
شرح
فرموده است : فنظر باعينهم و نطق بالسنتهم
فرموده است : فعل من قد شرّكه الشّيطان فى سلطانه و نطق بالباطل على لسانه
8 از سخنان آن حضرت است
لغت
ترجمه
شرح
9 از سخنان آن حضرت است
لغات
ترجمه
شرح
فرموده است : و مع هذين الامرين الفشل .
فرموده است : و لسنا نرقد حتّى نوقع و لا نسيل حتّى نمطر .
10 از خطبههاى امام ( ع ) است
لغات
ترجمه
11 از سخنان آن حضرت خطاب به پسرش محمد بن حنفيه هنگامى كه در جنگ جمل پرچم را به او داد ايراد فرمود
لغت
ترجمه
شرح
12 از سخنان آن حضرت
ترجمه
شرح
فرموده است : فقد شهدنا
فرموده است : و لقد شهدنا فى عسكرنا هذا القوم فى اصلاب الرّجال و ارحام النّساء
فرموده است : سيرعف بهم الزّمان
13 از سخنان آن حضرت در نكوهش اهل بصره
فصل اول
لغات
ترجمه
شرح
فصل دوم
لغات
ترجمه
شرح
فرموده است : سفهت حلومكم
فرموده است : فانتم غرض لنا بل و اكلة لاكل و فريسة لصائل
14 از سخنان آن حضرت است در باز گرداندن زمينهاى زراعتى كه عثمان به اقوام خود بخشيده بود
ترجمه
شرح
15 از خطبههاى آن حضرت كه به هنگام بيعت مردم با او در مدينه ايراد فرموده است
فصل اول
لغات
مقدمه شرح
تتمه لغات
ترجمه
شرح
فرموده است : و اللّه ما كتمت و شمة و لا كذبت كذبة .
فرموده است : الا و انّ التّقوى مطايا ذلل حمل عليها اهلها و اعطوا ازمّتها فاوردتهم الجنّة .
فرموده است : فلئن امر الباطل لقديما فعل و لئن قلّ الحق فلربّما و لعلّ
فصل دوم
لغات
ترجمه
شرح
فرموده است : ساع سريع نجا ، طالب بطىء نجا ، و مقصّر فى النّار هوى .
فرموده است : اليمين و الشّمال مضلّه و الطريق الوسطى هى الجادّة
فرموده است : من ابدى صفحته للحقّ هلك [ عند جملة ( جهلة ) النّاس ] و كفى بالمرء جهلا ان لا يعرف قدره
فرموده است : لا يهلك على التّقوى سنخ اصل و لا يظمأ عليها زرع قوم .
فرموده است : فاستتروا ببيوتكم و اصلحوا ذات بينكم و التّوبة من و رائكم .
فرموده است : و لا يحمد حامد الاّ ربّه و لا يلم لائم الاّ نفسه
و امّا سخن سيّد رضى ( رحمة اللّه عليه )
16 از سخنان آن حضرت است در توصيف كسى كه بر مردم حكمرانى مىكند و شايستگى آن را ندارد .
لغات
ترجمه
شرح
فرموده است : رجل وكّله اللّه الى نفسه فهو جائر عن قصد السبيل . . . الى قوله بخطيئته .
فرموده است : ليس فيهم سلقة ابور من الكتاب اذا تلى حقّ تلاوته . . . الى آخره .
17 از سخنان آن حضرت است در نكوهش اختلاف علما در فتوا دادن .
لغت
ترجمه
شرح
فرموده است : ترد على احدهم القضيّه . . . الى قوله ، فيصوّب آرائهم جميعا .
18 از سخنان آن حضرت است
لغات
ترجمه
شرح
فرموده است : و ما يدريك ما علىّ ممّالى
فرموده است : حائك بن حائك
19 از خطبههاى آن حضرت است
لغت
ترجمه
شرح
فرموده است : و لكن محجوب عنكم ما قد عاينوا .
فرموده است : و قريب ما يطرح الحجاب
فرموده است : و لقد بصّرتم ان ابصرتم و اسمعتم ان سمعتم و هديتم ان اهتديتم .
فرموده است : بحقّ اقول لكم لقد جاهرتكم العبر و زجرتم بما فيه مزدجر .
فرموده است : و ما يبلّغ عن اللّه بعد الرّسل السّماء الاّ البشر
20 از خطبههاى آن حضرت است
ترجمه
شرح
جمله اوّل : انّ الغاية امامكم
جمله دوّم : و انّ ورائكم السّاعة تحدوكم .
جمله سوم : تخفّفوا تلحقوا
جمله چهارم : فانّما ينتظر باوّلكم آخركم
21 از خطبههاى آن حضرت ( ع ) است
لغات
ترجمه
شرح
فرموده است : ليعود له دينه و سنّته و خدعه
فرموده است : و قد رأيت امورا قد تمحّضت
فرموده است : و اللّه ما انكروا علىّ منكرا و لا جعلوا بينى و بينهم نصفا و انّهم . . . الى قوله سفكوه
فرموده است : فلئن كنت شريكهم فيه فانّ لهم لنصيبهم منه و لئن كانوا ولّوه دونى فما التّبعة الاّ عندهم .
فرموده است : و لا اعتذر ممّا فعلت و لا ابرء ممّا صنعت .
فرموده است : و انّها للفئة الباغية فيها الحمّ و الحمّة .
فرموده است : انكفّت جونتها
فرموده است : يرتضعون امّا قد فطمت .
فرموده است : و يحيون بدعة قد اميتت .
فرموده است : ليعودنّ الباطل فى نصابه
فرموده است : يا خيبة الدّاعى من دعا ؟
فرموده است : لو قيل ما انكر فى ذلك و ما امامه و فيمن سنّته و اللّه اذن لزاح الباطل عن نصابه و انقطع لسانه .
فرموده است : و ما اظنّ الطّريق له فيه واضح حيث نهج
فرموده است : و اللّه ما طاب من قتلوه . . . الى قوله فنصروه .
فرموده است : و ايم اللّه لافر طنّ لهم حوضا انا ماتحه ثمّ لا يصدرون عنه برىء
فرموده است : و لا يعبّون حسوة ابدا
فرموده است : انّها لطيّبة نفسى بحجّة اللّه عليهم و علمه فيه
فرموده است : و انّى داعيهم فمعذّر . . . الى قوله ناصر المؤمن
فرموده است : و ليس علىّ كفيل
فرموده است : و مع كلّ صحيفة شاهدها و كاتبها
فرموده است : و من العجب بعثتهم الىّ ان ابرز للطّعان و ان اصبر للجلاد .
فرموده است : هبلتهم الهبول
فرموده است : لقد كنت و ما اهدّد بالحرب و لا ارهب بالضّرب .
فرموده است : و انّى لعلى يقين من ربّى و فى غير شبهة من دينى .
فهرست آخر كتاب مهمترين مطالب اين مجلد
فهرست اول كتاب مهمترين مطالب اين مجلد
