فرموده است : الى أن انتكث فتله و اجهز عليه عمله و كبت به بطنته .
اين كلام امام ( ع ) اشاره به پيامدهاى كار عثمان است و كلمه « فتل » به معناى ريسمان محكم ، و در اين جا كنايه از استبداد و خودرأيى عثمان است ،
زيرا او در كارها با صحابه مشورت نمىكرد . همچنين كلمه « انتكاث » ، كنايه براى شكسته شدن استبداد به كار رفته كه نهايت استبداد ، فساد و هلاكت است .
اين كه امام ( ع ) فرمود : اجهز عليه عمله ، مجاز در افراد و تركيب است .
امّا مجاز در افراد بدين شرح است : كلمه « اجهاز » در حقيقت براى قتلى به كار مىرود كه مقتول پيش از قتل جراحت و خونريزى داشته باشد و چون عثمان پيش از قتل با نيزه يا شمشير زبانها مجروح شده است لفظ اجهاز را امام ( ع ) مجازا بر قتل عثمان اطلاق كرده است و اين مجاز در افراد است .
[ 525 ]
امّا مجاز در تركيب : اسناد دادن قتل به عمل عثمان ( يعنى قاتلش عملش مىباشد ) در حقيقت اين معنى را دارد كه عمل قتل از قاتلين صادر نشده است و عمل عثمان سبب قتل او شده است . بنابراين صحيح است كه اجهاز به سبب فاعلى نسبت داده شود ، يعنى همان چيزى كه مردم را بر كشتن او واداشت و اين از اقسام مجاز رايج است .
همچنين كلام امام ( ع ) كه فرمود : و كبّت به بطنته ، مجاز در اسناد و تركيب است زيرا به سر در آمدن ، در حقيقت به حيوان نسبت داده مىشود و چون عثمان كارهايى از قبيل تصرّف فراوان بيت المال انجام داد كه از آن به پرخورى تعبير شده است و مردم بر او خشمگين شدند . استمرار تصرّف بيت المال در مدت خلافت متزلزلشى به سوار متزلزلى شباهت داشت كه مىترسيد هر لحظه به سر در آيد . از جهت پرخورى شبيه اسبى بود كه هر لحظه انتظار به سر در آمدنش بود و به همين دليل نسبت به سر در آمدن به عثمان نسبت مجازى است .
