بحث پنجم تقديم و تأخير حرف نفى بر اسم عام

تقديم : هر گاه حرف نفى را بر كلمه‏اى كه معناى عموم دارد مقدّم بياورى و بگويى : ما افعل كلّ كذا ، نفى عموم كرده‏اى و با اثبات خاص منافات ندارد چنان كه در همين مورد اگر بگويى :

و افعل بعضه ، « بخشى از آن را انجام دادم » ، در سخنت تناقض نگفته‏اى ، ولى اگر كلمه‏اى كه بر عموم دلالت مى‏كند بر حرف نفى مقدّم بدارى و بگويى : كلّ كذا ما افعله ، « هيچ كارى را انجام نداده‏ام » ، از اين مثال عموم نفى فهميده مى‏شود و اگر بعد از اين سخن بگويى : افعل بعضه ، « بخشى از آن را انجام داده‏ام » ، تناقض گفته‏اى ، با توضيح فوق فرق ميان مرفوع خواندن ( كلّه ) و منصوب خواندن آن در شعر ابى‏النجم روشن مى‏شود :

قد اصبحت امّ الخيار تدّعى
علىّ ذنبا كلّه لم اصنع [ 116 ]

اگر كلمه كل را با نصب بخوانيم نفى عموم را اقتضا مى‏كند و اگر آن را مرفوع بخوانيم مقتضى عموم نفى خواهد بود .