فرموده است : و قام معه بنو ابيه يخضمون مال اللّه تعالى خضم الابل نبتة الرّبيع
فعل « يخضمون » در موضع حال قرار دارد و مقصود از « مال اللّه » بيت المال است و منظور امام ( ع ) در « بنى ابيه » ، بنى امية بن عبد شمس مىباشد و احتمال دارد كه مقصود امام ( ع ) تمام اقرباى عثمان باشد و بنى ابيه را از باب غلبه ذكور بر اناث آورده باشد . « خضم الابل » كنايه از توسعه زندگى آنها از بيت المال مسلمين به وسيله عثمان است و از بخششهاى بىجاى او مواردى به شرح زير نقل شده است :
1 به چهار نفر از قريش كه با دخترانش ازدواج كرده بودند چهار صد هزار دينار بخشيد .
2 وقتى كه افريقا فتح شد به مروان حكم صد هزار دينار و به روايتى يك پنجم افريقا را بخشيد .
[ 523 ]
3 از طرق مختلف روايت شده است كه ابو موسى اشعرى مال زيادى از بصره براى عثمان فرستاد و او ميان فرزندان و خانوادهاش تقسيم كرد . در اين هنگام زياد بن عبيد نوكر حرث بن كلات ثقفى در نزد عثمان بود ، وقتى اين كار را ديد گريه كرد . عثمان به وى گفت گريه نكن ، عمر براى رضاى خدا بيت المال را به اقوامش نمىداد و من براى رضاى خدا به خانواده و اقربايم مىبخشم .
4 روايت شده است كه عثمان حكم بن ابى العاص را مأمور جمع آورى صدقات قضاعه كرد كه بالغ بر سيصد هزار دينار شد و عثمان همه آنها را به حكم بن ابى العاص بخشيد .
5 ابو مخنف روايت كرده است كه عبد اللّه بن خالد بن اسيد از مكّه با عدّهاى بر عثمان وارد شدند . عثمان دستور داد كه سيصد هزار درهم به عبد اللّه بدهند و به هر يك از افرادى كه همراه او بودند نيز صد هزار دينار و اين دستور را به عبد اللّه بن ارقم كه رئيس بيت المال بود نوشت ، عبد اللّه ارقم اين مقدار را زياد دانست و نامه او را ردّ كرد . عثمان به او گفت چه چيز سبب شد كه نامه مرا رد كنى با اين كه تو خزانهدار من هستى ؟ عبد اللّه پاسخ داد من مسؤول بيت المال مسلمين هستم و نه خزانهدار تو ، و اگر خزانهدار تو بودم غلام تو بودم و من كار بيت المال مسلمين را هرگز براى تو انجام نمىدهم . سپس كليدهاى بيتالمال را آورد و بر منبر آويخت و عثمان كليدها را به نوكرش « نائل » سپرد .
واقدى روايت كرده كه پس از اين جريان عثمان به زيد بن ثابت امر كرد كه از بيت المال سيصد هزار درهم براى عبد اللّه بن ارقم ببرد . زيد بن ثابت با پول نزد عبد اللّه رفت و به او گفت : اى ابا محمد ، امير المؤمنين عثمان مرا نزد تو فرستاد و نظرش اين است كه ما تو را از تجارت بازداشتيم و تو وابستگان نيازمندى دارى ،
اين پول را بين آنها تقسيم ، و با آن زندگيت را تأمين كن عبد اللّه گفت من به تو نيازى ندارم ، من كار بيت المال را براى بخشش عثمان انجام ندادم ، علاوه بر اين
[ 524 ]
اگر اين مال از بيت المال است مزد من به اين مقدار نمىرسد و اگر از آن خود عثمان است من به وى نيازى ندارم .
خلاصه بخششهاى فراوان و كلان عثمان به اقوام و خويشانش در تاريخ مشهور است ، و امام ( ع ) خوردن بيت المال را به وسيله عثمان به خوردن گياه بهارى به وسيله شتر تشبيه كرده است . مناسبت تشبيه اين است كه چون شتر از خوردن علف بهارى لذّت مىبرد با حرص و ميل زياد آنها را مىخورد آن گونه كه دو پهلويش بالا مىآيد . پرخورى شتر به اين دليل است كه علف بهارى پس از خشك بودن طولانى زمين در زمستان ، فرا مىرسد ، علاوه بر اين علفها تازه و سر سبزند . فراوانى و خوش خورى اموال بيت المال به وسيله اقوام عثمان پس از يك فقر طولانى تشبيه شده است .
به شترى كه علف بهارى را با ميل و حرص پس از پشت سر گذاشتن زمستان خشك مىخورد . تمام گفتار امام در مذمّت و توبيخ آنهاست به آن خاطر كه حرامهاى خدا را مرتكب شدند و اين دليل عدم شايستگى آنها براى خلافت است .
