فرموده است : متوحّد اذ لا سكن . . . تا لفقده
مقصود امام ( ع ) از عبارت فوق توصيف حق تعالى به يگانگى و وحدانيّت است و عبارت « اذ لا سكن » را براى اشاره به اين حقيقت آورده است كه يگانگى او به وحدانيّت ذاتى است نه مثل تنهايى افراد كه به اعتبار نداشتن همنشين به آنها تنها گفته مىشود يا چنان كه مفهوم متعارف از تنها ماندن بعضى مردم همين است كه ذكر شد ، زيرا افراد عادتا با يكديگر مشاورت و گفتگو دارند . جدا شدن يكى از حيوانات از ديگران را تنهايى مىنامند .
انيس و همدم كسى است كه به وجود او آرامش حاصل مىشود و به نبودن او وحشت به وجود مىآيد . همدمى و تنفّر به وسيله ميل طبيعى نسبت به اشياء معنى پيدا مىكند و از خصوصيّات مزاج حيوانى هستند . چون خداوند متعال از جسمانيّت و مزاج داشتن پاك است لزوما از انس و وحشت مبرّاست .
بنابراين منفرد است به وحدانيّت مطلق نه در قياس عقلانى اين انفراد يا اشياء ديگر .
قيود سه گانه ( فاعل ، بصير ، متوحّد ) كه در سه فصل گذشته كلام امام ( ع ) آمده است براى توجّه دادن به عظمت خداوند تعالى است ، چنان كه در شرح جمله « لا بمقارنه و لا بمزائله » توضيح داديم و خلاصه آن اين است كه اذهان بشر به اين معنى توجّه دارد كه فاعل نيازمند ابزار و بينا نيازمند چشم است و شخص تنها نيازمند انيس همتاى خود مىباشد ، تا از وحشت رها شود و چون ذات خداوند سبحان از همه اين امور منزّه و پاك است امام ( ع ) براى از ميان بردن اين توهّم و بىاعتبار دانستن اين پندار خردها را با بيان اين قيود سه گانه متنبّه كرده و به حقيقت امر توجه داده است .
[ 286 ]
