بحث اوّل اين جمله امام ( ع ) به منزله شرح و تفسيرى براى كلمه فسوّى مىباشد
زيرا سوّى يا تسويه عبارت از تعادل وضع و هيأتى است كه آسمانها
[ 313 ]
در آن قرار دارند و مقصود حضرت از اين تفصيل توجّه دادن ذهنهاى بىخبر از حكمت صانع سبحان در ملكوت آسمان و زيباييهاى آن است . و يادآور نعمتهاى فراوان خداست تا متوجّه صانع در ملكوت آسمان و زيباييهاى آن است . و يادآور نعمتعاى فراوان خداست تا متوجّه نعمتهاى خداوند شده و بر ستايش و پرستش او نسبت به اين بخشش و احسانها مواظبت كنند . خداوند متعال در اين باره چنين مىفرمايد :
تَذْكُرُوا نِعْمَةَ رَبَّكُمْ اِذَا اسْتَوَيَتُمْ عَلَيْهِ وَ تَقُولُوا سُبْحانَ الذَّى سَخِّر لَنا هذا وَ ما كُنّا لَهُ مُقْرِنينَ [ 11 ] .
هر يك از گردش افلاك و گردش آسمانها براى بندگان نعمت مىباشد هر چند در حركات آسمان فوايدى است كه نعمت بودن آنها از ذهن ضعيف بندگان بدور باشد گمان ما اين است كه بسيارى از بىخبران مىگويند فايده حركات آسمان براى ما چيست ؟ ولى هنگامى كه ذهن همين افراد متوجّه شود ،
مىبينند كه اگر اين حركات نباشند هيچ تركيبى در اين عالم صورت نمىگيرد و اصولاً انسان پديد نمىآيد ، تا برسد به نعمتهاى ديگر . البتّه چيزى كه در اين جا مىتوان گفت اين است كه حركات جوّى گاهى موجب نعمتهاى قريب الوصول به انسان مىشوند مانند كسب روشنايى از نور ستارگان و راهيابى در تاريكى صحراها و درياها و آمادگى ابدان براى صحّت و امثال اينها ، و گاهى لازمهاش نعمتهاى ديگر است كه قرار است به انسان برسد هر چند انسان آنها را نداند مانند آماده ساختن زمين براى تركيباتى كه قوام زندگى بندگان خدا به آن است .
خداوند سبحان ويژگيهاى آسمان را در موارد بسيارى از قرآن مجيد ذكر كرده است . شكّى نيست كه ذكر فراوان آسمان در كتاب خدا دليل عظمت آسمانهاست و يا ممكن است به اين دليل باشد كه خداوند در آنها اسرارى را نهفته است كه عقل بشر به آنها دست نمىيابد . به هر حال سخن امام ( ع ) كه
[ 11 ] سوره زخرف ( 43 ) : آيه ( 13 ) : نعمت پروردگارتان را هنگامى كه بر آنها سوار شديد متذكّر شويد و بگوييد پاك و منزّه است كسى كه اين را مسخّر ما ساخت و گرنه ما توانايى آن را نداشتيم .
[ 314 ]
فرمود : فعليا هنّ محفوظا ، مانند سخن حق تعالى است كه فرموده : وَ جَعلْنَا السَّماءَ سَقْفاً مَحْفُوظاً [ 12 ] . يا اين سخن حق تعالى : وَ حَفِظْناها مِنْ كُلِّ شَيْطانٍ رَجيمٍ [ 13 ] . و يا اين فرموده حق تعالى : وَ حِفْظاً مِنْ كُلِّ شَيْطانٍ مارِدٍ [ 14 ] .
سخن امام ( ع ) كه فرمود : و سمكا مرفوعا بغير عمد تدعمها و لا دسار ينتظمها ، شبيه اين فرموده حق تعالى است : خَلَقَ السَّمواتِ بِغيْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَها [ 15 ] و اين گفته حق تعالى : وَ يُمْسِكُ السَّمَاءَ اَنْ تَقَعَ عَلَى اَلارْضِ اِلا بِاِذْنِهِ [ 16 ] . كلام امام ( ع ) كه فرمود : ثمّ زيّنّها بزينة الكواكب و ضياء الثواقب ، شبيه اين آيه شريفه است : اِنّا زَيَّنَّا السَّماء الدُّنْيا بِزِينَةٍ الكَواكِبِ [ 17 ] و اين جمله امام ( ع ) كه فرمود :
فاجرى فيها سراجا مستطيرا و قمرا منيرا ، نظير اين آيه شريفه است : وَ جَعَلَ الْقَمَرَ فيهِنَّ نُوراً وَ جَعَلَ الشَّمْسَ سِراجاً [ 18 ] .
