فرموده است : حتّى لقد وطئ الحسنان و شقّ عطفاى
اين عبارت اشاره به نهايت ازدحام مردم در اطراف حضرت است و منظور از « حسنان » حسن و حسين فرزندان آن حضرت مىباشد و پاره شدن عباى حضرت به علّت فراوانى مردم در هنگام نشستن در اطراف آن حضرت به هنگام ايراد خطابه بوده است . به روايتى ديگر منظور از « شقّ » آزردگى بود كه در دو پهلوى حضرت ايجاد شد و يا اين كه پيراهنش به علّت ازدحام مردم كه در اطرافش نشسته بودند از دو طرف پاره شد .
به كار بردن لفظ « عطفين » براى دو طرف پيراهن اطلاق مجازى است به علاقه مجاور بودن آن با بدن انسان ، و از عادت عرب اين است كه فرمانروايانشان مانند همه مردم در هنگام خطابه زياد تشريفات قائل نمىشوند ، و ازدحام مردم يا براى ايجاد شادمانى در امام بود و يا به خاطر كم ظرفيّتى آنها .
سيّد مرتضى ( رضى ) حكايت كرده است كه ابا عمر محمّد بن عبد الواحد غلام ثعلب ، كلام امام ( ع ) را كه فرمود : وطئ الحسنان ، به دو انگشت پا تعبير كرده
[ 527 ]
است ، همچنان كه مشنفرىّ در شعر خود « حسن » را به اين معنى آورده است :
مهضومة الكشحين خرماء الحسن : [ 6 ] م نقل شده كه امير المؤمنين ( ع ) در آن روز به هنگام بيعت مانند نشستن رسول اللّه ( ص ) دو زانو نشسته بود كه به قرقضاء معروف بود و آن جمع كردن زانوها و زير بدن قرار دادن است ، چون مردم براى بيعت با آن حضرت تجمّع كرده بودند مزاحمت ايجاد كردند تا اين كه دو انگشت پاى حضرت آسيب ديد و پايين ردايش پاره شود و مراد حسن و حسين ( ع ) نيست زيرا كه آن دو مانند ديگر حاضران بزرگسال بودند . و اين نقل ، نقل اوّل را تأييد مىكند . امّا بايد دانست ،
اين كه امام ( ع ) حسن و حسين ( ع ) را قصد كرده باشد به معناى كل خطبه نزديكتر است .
