شرح
ما اين بخش از خطبه را قبلاً توضيح داديم .
بايد توجّه داشت كه معناى جمله اوّل اين بخش از خطبه اين است : آن كه بهشت و جهنم را در پيشرو دارد در حقيقت داراى نوعى سرگرمى است كه او را از انديشه غير از بهشت و جهنّم باز مىدارد . بنابراين لازم است كه به چيزى جز بهشت سرگرم نشود . مقصود اين است كه اين سرگرمى وسيله رسيدن به بهشت و نجات از جهنم است ، كه كتاب آسمانى در اين باره سخن گفته و پيامبران نيز بر اين امر تأكيد كردهاند .
امام ( ع ) با اين جمله كه بهشت و جهنم فرا روى شما قرار دارند به يكى از اين دو امر اشاره كرده است :
1 مقصود اين باشد كه بهشت و جهنم مورد توجهاند و انسان در مدّت عمرش به ياد آنهاست ، زيرا در پيش روى انسانها قرار دارند و هميشه انديشه انسان را به خود مشغول مىدارند و هر كس بهشت و جهنم را تا اين اندازه در نظر داشته باشد به غير آن دو نمىپردازد .
2 پيش روى بودن بهشت و جهنّم به اين معنى باشد كه چون انسان از
[ 604 ]
آغاز تا انجام عمر به سوى خدا سفر مىكند و در پايان سفر ناگزير يا به بهشت مىرود يا به جهنّم ، پس بهشت و جهنّم در اين سفر پيش روى او هستند و به يكى از آنها مىرسد . و آن كه هميشه به سمت هدف معيّنى حركت مىكند چگونه سزاوار است به امورى بپردازد كه براى اين سفر مفيد نيست .
حضرت فعل « شغل » را به صورت مجهول آورده است چون هدف در اينجا ذكر شغل مىباشد و يا سرگرمى است كه خداوند با ايجاد بهشت و جهنم و تشويق و ترساندن از آنها فراهم آورده است . بنابراين نايب فاعل ( خداوند ) به دليل عظمت و بزرگى يا ظهور ، ذكر نشده است سپس امام ( ع ) مردم را به لزوم پرداختن به بهشت و جهنّم توجه داده و در اين ارتباط مردم را به سه دسته تقسيم كرده است كه :
