شرح

در اين كلام امام ( ع ) تصريح فرموده‏اند كه حق يك جهت بيشتر ندارد و اين كه هر مجتهدى به صواب دست نمى‏يابد . اين موضوع از امورى است كه ميان علماى اصول فقه مورد اختلاف است . بعضى از آنها معتقدند كه با رعايت شرايط اجتهاد هر مجتهدى به صواب دست مى‏يابد و حق نسبت به هر مجتهدى آن چيزى است كه از نتيجه اجتهاد او به دست آيد و گمان غالب داشته باشد .

بنابراين ممكن است حق در دو جهت و يا چند جهت باشد . اين عقيده امام

[ 1 ] سوره انعام ( 6 ) : آيه ( 38 ) : ما چيزى در كتاب فروگذار نكرديم .

[ 2 ] سوره نساء ( 4 ) : آيه ( 82 ) : اگر قرآن از جانب غير خدا مى‏بود در آن اختلاف بسيارى مى‏يافتند .

[ 637 ]

غزّالى ( محمد ) و عدّه‏اى از علماى اصول است . بعضى ديگر اين عقيده را منكرند و اعتقادشان اين است كه حق فقط در يك سوى قرار دارد و تنها يك نفر به آن حقيقت مى‏رسد و شيعه بر اين نظر اتّفاق دارد و گروهى از غير شيعه با اين نظر موافقند . و بعضى در اين دو مورد قائل به تفصيل شده‏اند ، چنان كه در علم اصول به طور كامل بحث شده است .