بحث چهارم قلب

و آن يا در يك كلمه است يا در چند كلمه و داراى اقسام زير است :

الف قلب در يك كلمه خود دو صورت دارد :

1 قلب كامل يعنى تمام حروف يك كلمه به ترتيب وارونه آورده شود مانند كلمه فتح ( پيروزى ) كه وارونه كامل آن حتف ( مرگ ) است در شعر زير :

حسامك فيه للاحباب فتح
و رمحك فيه للاعداء حتف [ 39 ]

2 مقلوب مجنّح اگر مثل كلمات فتح و حتف در دو سر يك مصرع قرار گيرند آن را مقلوب مجنّح مى‏گويند مانند :

ساق هذا الشّاعر الحين الى من قلبه قاسى
سأرخى القوم فالهم علينا جبل راسى [ 40 ]

شاهد در اينجا بر سر ساق و مقلوب آن قاس است كه در دو سر مصرع اول قرار دارد .

3 مقلوب بعض و آن عبارت از اين است كه بعضى از حروف يك كلمه وارونه شود مانند سخن معصوم ( ع ) اللّهمّ استر عوراتنا و امن روعاتنا ، « پروردگارا زشتيهاى ما را بپوشان و دلهره ما را آرام ساز » . شاهد در عورات و روعات است .

ب قلب در چند كلمه به گونه‏اى است كه از اول به آخر و از آخر به اول خواندن كلمات به ترتيب و بدون افتادن حرفى ميسّر است مانند سخن حريرى :

اس ارملا اذا عرا
و ارع اذا المرء اساء [ 41 ]