بحث اوّل اين داستان را خداوند متعال در هفت سوره از قرآن كريم تكرار كرده است :
سورههاى بقره ، اعراف ، حجر ، بنى اسرائيل ، كهف ، طه ، ص . و اين تكرار به منظور تذكّر دادن خلق و آگاه ساختنشان از ويژگيهاى طبيعت ، همان چيزى كه ابليس دل انسانها را بدان جذب مىكند انجام شده است . همچنين براى بر حذر داشتن مردم از فتنه ابليس و سپاهيانش و توجّه دادن مردمان به حضرت حق و مطالعه انوار كبريايى حق متعال چنان كه خداوند تعالى مىفرمايد :
يا بَنى ادَمَ لا يَفْتِنَنَّكُمُ الشَّيطانُ كَما اَخْرَجَ اَبَوَيْكُم مِنَ الْجَنِّه [ 1 ] .
در هر فراز از كلام امام ( ع ) اشارهاى به آيهاى است مانند : « تربة » در سخنان آن بزرگوار كه اشاره به قول خداوند تعالى است كه فرمود : خَلَقَهُ مِنْ تُرابٍ .
سَنَّها بالماءِ . مانند اين سخن حق تعالى است : مِنْ حَمَأٍ مسنون . لاطها بِالبلّه
[ 1 ] سوره اعراف ( 7 ) : آيه ( 27 ) : اى فرزندان آدم شما را شيطان فريب ندهد آن چنان كه پدر و مادرتان را از بهشت بيرون كرد .
[ 356 ]
حتّى لَزَبَتْ ، مانند اين سخن حق تعالى است : مِنْ طينٍ لازِب . حتّى صَلْصَلَتْ ،
مانند اين سخن حق تعالى است : مِنْ صَلْصالٍ . « ثمّ نفخ فيه من روحه . مانند اين سخن حق تعالى است : « فَاِذا نَفَخْتُ فيه مِنْ روحى » و « نُفِخَ فيه مِنْ روُحِهِ .
ذا اذهان يجبلها و فتر يتصرّف فيها و جوارح يختدمها ، مانند اين سخن حق تعالى است : وَ جَعَلَ لَكُمُ السَّمْعَ وَ الابْصارَ وَ الاَفْئِدَةَ . [ 2 ] استأد اللَّه سبحانه . . . وصيّه اليهم ، مانند اين سخن حق تعالى است : فَقَعُوا لَهُ ساجِدين . و اُسجُدوا .
اِلاَّ اِبليس ، مانند اين سخن حق تعالى است : فَسَجَدَ المَلائكَهُ كُلُّهُم اَجْمَعُونِ اِلاَّ ابليسَ [ 3 ] اعترته الحميّة . . . و استهون خلق الصلصال ، مانند اين آيه شريفه است كه از ابليس حكايت مىكند : اَنَا خَيْرٌ مِنْهُ خَلَقْتَنى مِنْ نارٍ وَ خَلَقْتَهُ مِنْ طينٍ [ 4 ] و اين سخن حق متعال كه از ابليس حكايت مىكند : أأسْجُد لِبَشَرٍ خَلَقْتَهُ مِنْ صَلْصال .
فاعطاه اللّه النّظره . . . الى يوم الوقت المعلوم ، مانند اين سخن حق تعالى است :
قَالَ اِنَّكَ مِنَ المُنْظَرينَ اِلى يَومِ الْوَقْتِ المَعلُوم [ 5 ] توضيح اين كه جمله : اعطاه اللّه النّظره امام ، جملهاى در تقدير دارد و آن اين است كه ابليس از خداوند تقاضاى مهلت كرد ، خداوند به او مهلت داد . « ثمّ اسكن . . . ارغد فيها عيشه ، مانند اين آيه شريفه است : وَ قُلْنا يا ادَمُ اسْكَنَ اَنْتَ و زَوجكَ الجَنَّة وَ كُلا مِنها رَغَداً حَيْثُ شِئْتُما [ 6 ] .
و حذّره ابليس و عداوته مانند اين آيه شريفه است : قُلْنا يا ادَمُ اِنَّ هذا عَدُوٌّ لَك
[ 2 ] سوره نحل ( 16 ) : آيه ( 78 ) : و به شما چشم و گوش و قلب عطا كرديم .
[ 3 ] سوره حجر ( 15 ) : آيه ( 30 ) : ( چون فرمان حق به سجده آدم رسيد ) همه فرشتگان سجده كردند مگر ابليس .
[ 4 ] سوره اعراف ( 7 ) : آيه ( 12 ) : ( شيطان گفت ) من از او بهترم مرا از آتش و او را از خاك آفريدى .
[ 5 ] سوره حجر ( 15 ) : آيه ( 37 ) : خداوند فرمود البتّه تو مهلت خواهى داشت تا وقت معيّن .
[ 6 ] سوره بقره ( 2 ) : آيه ( 35 ) : به آدم گفتيم با همسرت در بهشت بمان و از هر نعمتى كه مىخواهيد بخوريد .
[ 357 ]
وَ لِزَوْجِكَ فَلا يَخْرُجَنَّكُما مِنَ الجَنَّةِ فَتَشْقى [ 7 ] . فاغترّه ابليس . . . مرافقة الابرار ، مشابه اين آيه است : فَوَسْوَسَ اِليه الشَيْطان ، و فَدَلْيهُا بِغُرورٍ .
فباع اليقين بشكّه و العزيمة بوهنه ، مانند اين آيه شريفه است : فَنَسِىَ وَ لَمْ نَجِدْ لَهُ عَزماً . استبدل بالجزل و جلا و بالاغرار ندما ، شبيه اين آيه است :
قالا رَبَّنا ظَلَمْنا اَنْفُسَنا وَ اِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنا وَ تَرْحَمْنا لَنَكُونَنَّ مِنَ الخاسِرينَ [ 8 ] .
ثمّ بسط اللّه فى توبته ، شبيه اين آيه است : فَتَلَقّى ادَمُ مِنْ رَبِّهِ كَلماتٍ فَتابَ عَليه [ 9 ] . و وعده المردّه الى جنّته . . . ، مانند اين آيه است : فَاِمّا يَأتِيَنَّكُمْ مِنّى هُدىً فَمَنِ اتَّبَعَ هُداى فَلا يَضِلُّ وَ لا يَشْقى [ 10 ] . فأهبطه الى دار البليّة ، مانند اين آيه شريفه است . اِهْبِطا مِنْها جَميعاً .
