بحث اوّل اين فصل نيز درباره تفسير كلام امام ( ع ) : فسوّى منه سبع
[ 325 ]
سماوات مىباشد ، زيرا آنچه كه امام ( ع ) در اين بحث اشاره فرموده است پيرامون طبقه طبقه شدن آسمانها و ساكن ساختن دستههاى معيّنى از فرشتگان در هر طبقه است ، زيرا دستهبندى آسمان و ساكنان آنها از تماميّت معناى تسويه و تعديل براى آسمانهاست . اگر اشكال شود كه چرا در كلام حضرت شكافتن آسمانها و سكنا دادن فرشتگان ، از بيان جريان شمس و ماه در آسمان و آراسته شدن آن به ستارگان آخرتر قرار گرفته با آن كه شكافته شدن آسمان مقدّم بر اختصاص يافتن بعضى از آنها به ستارگان مىباشد .
در پاسخ مىگوييم : اشاره امام ( ع ) به تسويه آسمانها اشاره اجمالى است .
گويا امام ( ع ) در ابتدا چنين فرض كرده است كه خداوند تعالى آسمانها را به صورت كره واحدى آفريده است ، چنان كه بعضى از مفسّران در تفسير آيه شريفه :
اَنَّ السَّمواتَ و الاَرضَ كانتا رَتْقا [ 28 ] همين نظريّه را دادهاند . سپس امام ( ع ) بالاى آسمان و پايين آن را به منزله دو سطح داخل و خارج براى آن كره در نظر گرفته است و پس از آن به بعضى ويژگيهاى آسمان كه ستارگان و خورشيد و ماه باشد اشاره كرده است . بعد از بيان اجمالى آسمان ، ستارگان ، ماه و خورشيد ، تفصيل و تميز هر يك از ديگرى را با كلمه « فتق » داده و ساكنان هر يك از آسمانها را دسته معيّنى از فرشتگان دانسته و پس از آن به تفصيل انواع ملائكه پرداخته است . شك نيست كه تقدّم بحث اجمالى و سپس تفصيلى آن از نظر فصاحت و بلاغت در خطابه بهتر است . تقديم و تأخير در كلام ( ع ) به همين مناسبت انجام گرفته است .
با شناخت آنچه كه قبلاً ذكر شد بايد بدانيم كه هر يك از جملات امام ( ع ) به آيهاى از قرآن كريم اشاره دارد ، مثلاً اين كلام حضرت : ثم فتق ما بين السموات العلى ، مناسب اين سخن حق تعالى است : اَوَلَمْ يَر الذينَ كَفرُوا اَنَّ السّماواتَ
[ 28 ] سوره انبياء ( 21 ) : آيه ( 30 ) : آسمانها و زمين به هم پيوسته بود .
[ 326 ]
و الاَرضَ كانَتا رَتْقاً فَفَتَقْنا هُما . و اين جمله امام ( ع ) : فملأ هنَّ اطوارا من ملائكته منهم سجود ، لا يركعون ، شبيه اين گفته حق تعالى است : وَ للَّه يَسْجُدُ مَنْ فِى السَّمواتِ و الارض [ 29 ] و نظاير اين آيه . اين كلام امام ( ع ) : صّافّون لا يتزايلون مانند اين فرموده خداى سبحان است كه از فرشتگان نقل مىكند : وَ انّا لَنَحْنُ الصّافّونَ وَ الصّافّات صَفّاً و اين جمله امام ( ع ) : مسبّحون لا يسئمون ، نظير اين آيه شريفه است : يُسبِّحُونَ اللّيلَ و النهار و هُمْ لا يسئموُن . و اين كلام حضرت : و لا فتراة الابدان ، شبيه اين كلام حق است : « لا يفترون » . اين گفته حضرت : و منهم امناء على وحيه نظير اين كلام خداست در خطاب به پيغمبر اكرم : نَزَلَ بِهِ رُوحُ الاَمين عَلى قَلْبِكَ [ 30 ] .
اين گفته امام ( ع ) : و السنة الى رسله ، مانند اين آيه است : جاعِلُ المَلائكةِ رُسُلا .
اين گفته حضرت : مختلفون بقضائه و امره مانند اين آيه است : تَنَزَّلُ المَلائكَةُ وَ الرُّوحُ فيها بِاِذْنِ رَبِّهِم مِنْ كُلِّ اَمْر [ 30 ] و نيز نظير اين آيه است : تَنَزَّلُ الْمَلائكهُ و الرُّوحُ فيها مِنْ اَمْرِهِ عَلى مَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ .
اين سخن امام : و منهم الحفظة لعباده ، مانند اين سخن خداست : يُرْسِلُ عَلَيكُمْ حَفَظَةً [ 31 ] و نيز نظير اين آيه : وَ اِنَّ عَلَيكُمْ لَحافِظين و نظير اين آيه : لَهُ مُعقِّباتٌ مِنْ بَين يَدَيهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ يَحفَظُونَه مِنْ أمر اللَّه .
اين كلام امام ( ع ) : و السّدنة لابواب جنانه ، شبيه اين آيه است : وَ قالَ لَهُمْ
[ 29 ] سوره رعد ( 13 ) : آيه ( 15 ) : هر كه در آسمان و زمين است به طاعت خدا مشغول است .
[ 30 ] سوره شعرا ( 26 ) : آيه ( 193 ) : جبرئيل روح الامين آن را بر قلب تو فرود آورد .
[ 31 ] سوره قدر ( 97 ) : آيه ( 4 ) : فرشتگان و روح در شب قدر به فرمان پروردگارشان براى هر امرى نازل مىشوند .
[ 31 ] سوره انعام ( 6 ) : آيه ( 61 ) : براى شما فرشتگان را به نگهبانى مىفرستد .
[ 327 ]
خَزَنَتُها ، و اين كلام حضرت : و المناسبة لقوائم العرش اكنافهم ، مانند اين سخن خداست : وَ يَحْمِلُ عَرْشَ رَبِّكَ فَوقَهُمْ يَوْمَئذٍ ثَمانيةٌ [ 32 ] و كلام امام ( ع ) : باجنحتهم ،
مانند اين فرموده خداوند متعال است : اولى اَجْنحه .
