بحث دوّم مشابه كلام امام ( ع ) در قرآن كريم آمده است ،
خداوند در قرآن كريم اشاره فرموده است ، كه آسمانها از دود آفريده شدهاند مانند اين آيه : ثُمَّ اسْتَوى الى السَّماءِ وَ هِىَ دُخانٌ [ 6 ] ، مقصود از دخان چنان كه در اقوال فراوانى آمده است ، بخار آب است و از جمله آن اقوال ، قولهاى زير است :
الف از حضرت باقر محمّد بن على ( ع ) روايت شده است كه فرمود هنگامى كه خداوند سبحان اراده كرد آسمان را بيافريند ، به باد امر فرمود تا دريا را به تلاطم آورد به گونهاى كه كف بر روى آب ظاهر شد و از ميان موج دريا و كف دودى بدون آتش به هوا بلند شد ، و سپس خداوند از آن آسمان را آفريد .
ب آنچه كه در سفر اول تورات آمده اين است كه مبدأ آفرينش ، جوهرى بود كه خداوند آن را آفريد و به آن از روى هيبت نگاه كرد ، پس اجزاى آن ذوب شد و به صورت آب درآمد و از آن بخارى مثل دود برخاست و از آن دود آسمانها
[ 6 ] سوره فصّلت ( 41 ) : آيه ( 11 ) : سپس اراده آفرينش آسمان فرمود در حالى كه به صورت دود بود .
[ 300 ]
را آفريد و بر روى آب كفى پديد آمد و از آن زمين و كوهها را آفريد و در روايتى ديگر آمده است كه از كف روى آب ، زمين مكّه را آفريد و سپس زمين را از زير كعبه گسترانيد و به همين دليل مكّه را امّ القراء مىنامند .
ج شبيه نقل تورات روايتى است كه از كعب نقل شده است ، به اين مضمون كه : خداوند ياقوت سبزى را آفريد و به آن از روى هيبت نگريست ، پس به صورت آب مرتعش درآمد ، و پس از آن باد را آفريد كه آب را متراكم ساخت و پايههاى عرش را بر روى آب قرار داد ، چنان كه خداوند متعال فرموده است : وَ كانَ عَرْشُهُ عَلَى الماءِ [ 7 ] د تالس ملطى كه از حكماى مشهور قديم مىباشد ، پس از يكتا دانستن صانع اوّل جهان و منزّه دانستن او ، چنين گفته است : « عنصرى را كه در آن كلّ صور موجودات و معلومات بود ابداع كرد ، و به اين دليل او را مبدع اوّل مىگويند » .
سپس گفته است كه عنصر اوّل آب است و از آن انواع جواهر ، آسمان و زمين و آنچه ميان آنهاست ، آفريده است . بنابراين او علّت هر پديدهاى است و علّت تركيب هر عنصر جسمانى است و سپس بيان داشته است كه از آب منجمد زمين را آفريد ، و از آب بخار هوا را و از خلاصه آب ، آتش و دود ، و از بخار آسمانها را آفريد و تالس ملطى بيان مىكند كه اينها را از تورات دريافت كرده است .
ه آنچه كه من ( شارح ) در كتاب بلينوس حكيم كه نامش « الجامع لعلل الاشياء » است ديدهام ، اشارهاى نزديك به همين قول تالس است و اينك كلام او را ذيلا مىنگارم :
« خداوند تبارك و تعالى پيش از همه موجودات وجود داشت و اراده كرد خلق را بيافريند ، كلمهاى را بر زبان آورد ، پس اوّل موجود كلمه اللّه بود كه
[ 7 ] سوره هود ( 11 ) : آيه ( 7 ) : عرش ( قدرت ) او بر آب قرار داشت .
[ 301 ]
فرمانبردار او بود و با كلمه اللّه حركت آغاز شد ، و پس از كلام ، خداوند تعالى فعل را ايجاد كرد و به وسيله فعل به حركت و به وسيله حركت به حرارت دلالت كرد و پس از آن كه حرارت به نهايت رسيد ، سكون پديد آمد و سكون را نشانه سرما قرار داد و پس از آن طبايع چهارگانه عنصرى را از اين دو قوّه يعنى سرما و گرما پديد آورده توضيح اين كه از حرارت نرمى حاصل مىشود و از انجماد خشكى پديد مىآيد . هر يك از قواى چهارگانه مفرد را با بعضى درآميخت و از اختلاط و آميزش آنها طبايع چهارگانه پديد آمد . هر يك از اين طبايع چهارگانه قائم به نفس خود و غير مركباند . پس از آميزش حرارت و خشكى آتش پديد آمد و از برودت و رطوبت آب و از حرارت و رطوبت هوا ، و از آميزش سرما و خشكى زمين پديد آمد . سپس چنين ادامه داده است كه چون حرارت طبيعت زمين را حركت داده آب به دليل لطافتش در روى زمين به حركت در آمد . آنچه از آب به زمين برخورد مىكرد به خاطر سنگينى زمين به بخار تبديل شد ، و بخار چون لطيف و دقيق بود به هوا رفت و آن اول دودى بود كه از روى آب برخاست و با هوا درآميخت و به دليل سبكى و لطافت ، بلند شد و در صعود و بالا رفتن به اندازه توان و دورى از حرارت ، تا نهايت درجه رسيد و فلك اعلا را كه فلك زحل است ساخت ، دوباره گرما آب را به حركت درآورد ، از آن دودى پديد آمد ، كه به لطافت هوا نبود و به دليل لطافت كم به فلك زحل نرسيد ، و از آن فلك دوّم ساخته شد كه فلك مشترى است . به همين طريق از بلند شدن بخار افلاك پنج گانه ديگر ساخته شدند . از تمام اين اشارات استفاده مىشود كه آب عنصر اصلى است كه از آن آسمان و زمين آفريده شد و اين مطابق كلام امام ( ع ) است .
