فرموده است : سيرعف بهم الزّمان
امام ( ع ) لفظ « رعاف » را كه به معناى خونى است كه از بينى انسان خارج مىشود براى وجود يافتن آنها استعاره آورده و زمان را به انسان تشبيه كرده است و به اين دليل وجود آنها را به زمان نسبت داده است كه زمان از وسايل مهيّايى است كه وجود آنها را مىپذيرد ، چنان كه شاعر گفته است :
و ما رعف الزمان بمثل عمرو
و لا تلد النّساء له ضريبا [ 1 ]
معناى سخن امام ( ع ) كه فرمود : و يقوى بهم الايمان ، روشن است و نيازى
[ 1 ] زمان مانند عمرو كسى را به وجود نياورده و زنان مانند او نزاييدهاند .
[ 575 ]
به توضيح ندارد . به نظر من ( شارح ) اين فصل و فصلهاى بعد از آن از خطبههايى است كه امام ( ع ) بعد از فتح بصره در اين شهر ايراد فرموده است . نقل شده كه چون امام ( ع ) از جنگ با اهل جمل ( طلحه و زبير و يارانشان ) فارغ شد دستور داد در شهر اعلان كنند كه به خواست خدا از فردا بعد از گذشت سه روز ، روز چهارم نماز جماعت تشكيل مىشود و عذر هيچ كس در عدم حضور پذيرفته نيست مگر دليلى داشته و يا بيمار باشد ، زمينه مجازات خود را فراهم نكنيد .
وقتى كه روز موعود فرا رسيد مردم اجتماع كردند امام ( ع ) در مسجد جامع حضور يافته و نماز صبح را برپا داشت . وقتى نماز به پايان رسيد به پا خاست و به ديوار قبله ، در طرف راست مصلا تكيه فرمود و مردم را مخاطب قرار داد . پس از حمد و ثناى خدا چنان كه شايسته بود و درود بر پيامبر ( ص ) و طلب آمرزش براى مردان و زنان مؤمن و مسلمان فرمود : « اى مردم بصره ، سه روز در تب و تاب مانديد ،
خدا روز چهارم را به خير كند . اى سپاهيان زن و پيروان شترى كه آواز داد و شما به دنبال آن راه افتاديد و چون پى شد فرار كرديد ، اخلاق شما پست و فرومايه و آبتان شور و ناگوار ، سرزمين شما گنديدهترين سرزمينها و دورترين شهر از آسمان رحمت خداست . اگر بديها ده قسمت باشد نُه قسمت آن در سرزمين شماست .
با گناهانتان در اين سرزمين زندانى شديد و با عفو خدا ممكن است از آن رها شويد .
[ 576 ]
