شرح
اين بخش از كلام امام ( ع ) براى بيان تنفّر است و آن نكوهش كسانى است كه از روى دشمنى از حق كنارهگيرى و با آن حضرت مخالفت كردند . در آغاز اشاره به اين واقعيت دارد كه نفس آنها به حدّى مطيع شيطان شده است كه شيطان را همه كاره امور خود كردهاند و زندگى خود را با دستور شيطان مىچرخانند و عقل خود را از كار انداخته و دوستان شيطان شدهاند ، همچنان كه خداوند متعال فرموده است : « اِنّا جَعَلْنَا الشَّياطينَ اَوْلياءَ لِلَّذينَ لا يُؤمِنُونَ » [ 1 ] پس از آن كه امام ( ع ) آنان را فرمانبردار شيطان معرفى مىكند به بعضى از امورى كه شيطان در آن دخالت مىكند اشاره مىفرمايد كه شيطان آنها را شريك خود مىگرداند و وقتى شيطان بر كارهاى آنها مسلّط شود و نظام امر آنها را به دست گيرد به دلخواه خود ، آنها را به هر طرف كه بخواهد مىكشاند . به كار بردن كلمه « اشراك » در اين مورد به شرط اين كه جمع « شرك » ( دام صيد ) باشد استعاره زيبايى است ، چون فايده دام شكارى است كه صياد قصد صيد او را كرده است و آن گروه به اين لحاظ كه تحت تسلّط شيطان قرار دارند و به دستورات او عمل مىكنند اسباب وسيلهاى هستند كه شيطان توسط آنها مردم ديگر را به مخالفت با امام وقت و خليفه خدا در زمين برمىانگيزد . آنها شباهت به دامى دارند كه شيطان به وسيله اموال و زبان آنها فريب داده به باطل مىكشاند و مردم پيرو شيطان همچون ابزارى براى باطل در دست شيطانند و با زبان آنها مردم را به باطل دعوت مىكند ، به همين سبب امام ( ع ) كلمه اشراك را براى پيروان شيطان استعاره آورده است .
و اگر « اشراك » را به معناى شريك بگيريم مفهوم آن روشن است و نيازى به توضيح ندارد . پس از توضيح فوق ، امام ( ع ) همراهى شيطان با پيروان گمراهش را به پرندهاى تشبيه كرده است كه در لانه خود جا گرفته ، تخم مىگذارد و سپس
[ 1 ] سوره اعراف ( 7 ) : آيه ( 27 ) : ما شياطين را دوستدار آنان كه ايمان نمىآورند قرار داديم .
[ 561 ]
جوجه مىكند ، و جاگزينى شيطان در سينه آنها و همراهى تنگاتنگ آنها با شيطان را به پرنده و لانه گرفتن و تخمگذارى و جوجهدار شدنش تشبيه كرده است ،
همچنين تربيت و نموّ شيطان در دامن آنها كنايه و استعاره است براى تربيت آنها با باطل و همراهى ابليس با آنها و جدا نشدنش از آنان ، به نحوى كه كودك در دامن پدر و مادر تربيت يافته و رشد مىكند . امام ( ع ) در دو جمله اوّل سجع مطرّف را رعايت كرده و در دو جمله بعدى سجع متوازى را .
