بحث دوّم خداوند متعال در موارد متعدّدى از قرآن كريم به خلقت آدم اشاره دارد
و در آيهاى مىفرمايد : اِنَّ مَثَلَ عيسى عِنْدَ اللَّه كَمَثَلِ ادَم خَلَقَهُ مِنْ تُرابٍ [ 11 ] و در جاى ديگر مىفرمايد : انّى خالِقٌ بَشَراً مِنْ طين [ 12 ] و در آيه ديگرى مىفرمايد :
وَ لَقَدْ خَلَقْناَ الاِنسانَ مِنْ صَلْصالٍ مِنْ حَمَاءٍ مَسْنُونْ [ 13 ] .
متكلّمان گفتهاند كه خداوند آدم را بدين صورت آفريد يا به اين دليل كه
[ 7 ] سوره طه ( 20 ) : آيه ( 117 ) : به آدم گفتيم كه شيطان دشمن تو و همسرت مىباشد شما را از بهشت بيرون نكند كه بدبخت مىشويد .
[ 8 ] سوره اعراف ( 7 ) : آيه ( 23 ) : آدم و حوّا گفتند پروردگارا ما به خود ظلم كرديم و اگر ما را نيامرزى و بر ما رحم نكنى از زيانكاران خواهيم بود .
[ 9 ] سوره بقره ( 2 ) : آيه ( 37 ) : پس آدم از خداى خود كلماتى آموخت كه موجب پذيرفتن توبه او شد .
[ 10 ] طه ( 20 ) : آيه ( 123 ) : شما را از جانب من هدايت مىرسد ، آن كه از هدايت من پيروى كند نه هرگز گمراه شود و نه شقى و بدبخت گردد .
[ 11 ] سوره آل عمران ( 3 ) : آيه ( 59 ) : مثل عيسى نزد خداوند مانند خلقت آدم است كه او را از خاك آفريد .
[ 12 ] سوره ص ( 38 ) : آيه ( 71 ) : من بشر را از گل آفريدم .
[ 13 ] سوره حجر ( 15 ) : آيه ( 26 ) : ما انسان را از گل خشك و تيرهرنگ آفريديم .
[ 358 ]
مشيّت خداوند بدين طريق قرار گرفته بود و يا براى اين كه كمال قدرت و صنعت عجيب خود را به فرشتگان بنماياند ، زيرا خلقت انسان در اين مراتب در نزد آنها شگفتانگيزتر بود از اين كه آدم از جنس آنها آفريده شود .
كلام امام ( ع ) در اين فراز از خطبه به منزله تفسيرى براى آيات فوق است .
زيرا امام ( ع ) اوّلاً اشاره دارد به اين كه آدم از خاك آفريده شده و سپس توضيح بيشترى درباره خاك داده و مىفرمايد : خداوند سبحان از خاك شور و شيرين دشت و كوه مقدارى برگزيد و زمينه خلقت آدم قرار داد و مانند اين كلام از پيامبر ( ص ) نيز روايت شده كه فرمود : « خداوند آدم را از يك قبضه خاك كه از جميع زمين برداشته شده بود آفريد [ 14 ] » . بنابراين فرزندان آدم به لحاظ قسمتهاى مختلف زمين تجلّى دارند . بعضى سرخ پوست ، بعضى سياه پوست و بعضى سفيد پوستاند ، بعضى نرم خوى ، بعضى درشت خوى ، گروهى پاك سرشت و بعضى بدسرشتاند .
جمهور مفسّران بر اين عقيدهاند كه منظور از انسان در سخن حق تعالى كه فرمود : وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الاِنْسَانَ مِنْ سُلالَةٍ مِنْ طينٍ [ 15 ] پدر ما آدم است . از امام باقر ( ع ) روايت شده است كه فرمود : « پيش از آدمى كه پدر ما است هزار هزار ( يك ميليون ) آدم و بيشتر از آن به دنيا آمده است [ 16 ] » . بعضى از دانشمندان گفتهاند تعدّد آدمها منافاتى با حدوث عالم ندارد ، زيرا به هر صورت كه فرض شود ناگزير سلسله انسان به انسانى ختم مىشود كه او اوّل انسان باشد ، امّا اين اوّلين انسان پدر ما آدم است يا نه ؟ جز از طريق نقل راهى براى اثباتش وجود ندارد .
