فرموده است : بين مأخوذ ميثاق فى علمه . . . تا آخر
ضمايرى كه در عبارت فوق به كار رفته به احكامى كه قرآن مشتمل بر آنها است باز مىگردد . انواعى از آن احكام را به ترتيب زير آورده است :
1 احكامى كه ياد گرفتن آنها واجب است و ندانستن آنها براى مردم جايز نيست مانند : يگانگى خداوند ، امر معاد ، عبادات پنج گانه و شرايط آنها .
2 چيزهايى كه ياد گرفتن همه آنها بر مردم لازم نيست و عذر ندانستن آنها پذيرفته است و ترك آنها جايز مانند آيات متشابه و حروف مقطّعه اوائل سورهها مثل كهيعص و حمعسق و مانند اينها .
[ 445 ]
3 چيزهايى كه در قرآن واجب بودن آنها معلوم است ولى در سنّت نسخ شده است مانند سخن حق متعال : وَ الّلاتى يَأتينَ الْفاحِشَةَ مِنْ نِسائكُمْ فَاسْتَشْهِدُوا عَلَيْهِنَّ اَرْبَعَةً مِنْكُمْ فَاِنْ شَهِدُوا فَاَمْسِكُوهُنَّ فى البُيُوتِ حَتّى يَتَوَفيهُنَّ الْمَوتُ اَوْ يَجْعَل اللَّه لَهُنَّ سَبيلاً وَ اللَّذَانِ يَأْتيانِها مِنْكُمْ فَاذُوهُما فَاِنْ تابا وَ اَصْلَحا فَاِنْ اَعْرَضُوا عَنْهُما [ 60 ] در صدر اسلام هر گاه زنى مرتكب زنا مىشد تا هنگام مرگ در خانه محبوس مىگرديد و اگر دخترى زنا مىكرد به مقتضاى اين دو آيه با گفتار و تندى تنبيه مىشد و سپس اين حكم سنّت نسخ گرديد و زنان به رجم و دختران به تازيانه مجازات مىشدند [ 61 ] .
4 چيزى كه در سنّت اثبات و در كتاب ترك آن جايز شده است . مانند توجّه به بيت المقدس كه در آغاز اسلام اثبات شد و سپس با آيه شريفه : فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَهَا فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الَمْسَجد الحَرامِ وَ حَيْثُ ما كُنْتُم فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ [ 62 ] ،
نسخ شد . و مانند اثبات نماز خوف به هنگام جنگ ، در قرآن و جواز تأخير آن تا پايان جنگ ، در سنّت .
5 امورى كه در زمان خود واجب است و در غير زمان خود وجوب آن از بين مىرود . مانند حج واجب كه در عمر يك مرتبه واجب است و نذرى كه مقيّد به وقت معيّنى باشد . زيرا وجوب اين دو تابع وقت معيّنى است و با يكبار انجام هر چند بارها تكرار شود وجوب تكرار نمىشود .
[ 60 ] سوره نساء ( 4 ) : آيه ( 15 ) : زنانى از شما كه مرتكب فحشا شوند و چهار نفر بر آنها شهادت دهند آنها را در خانه حبس كنيد تا بميرند يا خداوند راه نجاتى برايشان قرار دهد و مردانى كه عمل فحشا انجام دهند آنها را تنبيه كنيد اگر توبه كرده و خود را اصلاح كردند آنها را رها كنيد .
[ 61 ] منظور از نسخ به حكم سنّت اين است كه حكمى با حكمى ديگر از قرآن نسخ شده ولى نحوه عمل حكم دوّمى را سنّت مشخص كرده است .
[ 62 ] سوره بقره ( 2 ) : آيه ( 144 ) : ما تو را به سوى قبلهاى كه مىپسندى باز مىگردانيم پس روى خود را به طرف مسجد الحرام بازگردان هر جا كه هستيد به سمت مسجد الحرام روى كنيد .
[ 446 ]
