بحث پنجم تمثيل و مثل
تمثيل عبارت است از تشبيهى كه از اجتماع امور مقيّد به يكديگر حاصل شود و به دو صورت ملاحظه مىشود :
1 به صورت استعاره هر گاه به شخص مردّد در كارى بگوييم تو را چه مىشود ، مىبينيم كه يك گام به جلو برمىدارى و يك گام به عقب ، معنايش اين است كه مانند شخصى است كه براى انجام كارى يك گام به پيش و يك گام به پس بر مىدارد . به اين دليل اين نوع تمثيل استعاره است كه الفاظ تشبيه در آن به كار نرفته است .
2 گاهى شكل استعاره ندارد ، بلكه الفاظ تشبيه آورده مىشود مانند سخن حق تعالى : « مَثَلُ الّذيِنَ حُمِّلوا التَّوراة ثُمَّ لَمْ يَحْمِلُوها كَمَثَلِ الحِمارِ » [ 63 ] .
در اين تمثيل لفظ تشبيه به كار رفته است . مثل ، تشبيه رايجى است كه فراوان به كار مىرود . بدين معنا كه مورد دوم شبيه مورد اول است ( مانند ضربالمثل نوش دارو بعد از مرگ سهراب ، كه در مورد گذشتن كار از كار به كار مىرود ) مثلها كلا شكل حكايت را دارند يعنى تغييرى در ضرب المثل داده نمىشود ، به
[ 63 ] سوره جمعه ( 62 ) : آيه ( 5 ) : وصف حال آنان كه تحمّل ( علم ) تورات كرده و خلاف آن عمل كردند به حمارى ماند كه بار كتاب بر پشت كشد .
[ 117 ]
اين دليل كه امر دوم مانند امر اول است . مانند كسى كه از شما حرف شنوى ندارد ، عربها مىگويند از قصير اطاعت نمىشود [ 64 ] .
در ضربالمثل الفاظ تغيير نمىكند و اگر الفاظ ضربالمثل كم يا زياد شود مثل گفته نمىشود .