بحث سوّم مسلمين اتفاق نظر دارند . بر اين كه سجود فرشتگان براى آدم
[ 14 ] انّ اللّه خلق آدم من قبضة قبضها من جميع الارض .
[ 15 ] سوره مؤمنون ( 23 ) : آيه ( 12 ) : ما انسان را از عصارهاى از گل آفريديم .
[ 16 ] قد انقضى قبل آدم الّذى هو ابونا الف الف آدم و اكثر .
[ 359 ]
سجود به معناى عبادت نبوده است ، زيرا عبادت براى غير خدا كفر است . سپس در معناى سجده اختلاف نظر پيدا كرده و به سه طريق بيان كردهاند :
1 سجود براى خدا انجام گرفته و آدم به منزله قبله بوده است همان طور كه سجده كردن بر قبله صحيح است سجده كردن بر آدم نيز صحيح است . دليل صحّت اين استدلال شعر حسّان بن ثابت است .
« ما كنت احسب انّ الامر منصرف
عن هاشم ثم منها عن ابى حسن
اليس اوّل من صلّى لقبلتكم
و اعرف النّاس بالآيات و السّنن [ 17 ] »
در كلام حسّان شاهد مدّعا بر قبله شما نماز خواندند ، مىباشد .
2 سجود براى آدم نوعى تعظيم و تحيّت بوده است ، درست مانند سلامى از ناحيه فرشتگان بر آدم . آدمهاى گذشته نوع تحيّتشان تعظيم بوده است همچنان كه سلام در ميان مسلمين مرسوم است . از صهيب نقل شده است : وقتى كه معاذ رضى اللّه عنه از يمن بازگشت براى پيامبر سجده كرد ، پيامبر فرمود اى معاذ اين چه كارى است كه كردى ؟ معاذ گفت من يهود را ديدم كه براى بزرگان علمايشان سجده مىكردند و نصارا براى قسّيسين ، از آنها پرسيدم اين چه كارى است كه مىكنيد ؟ پاسخ دادند تحيّت انبياست . پيامبر فرمود : بر پيامبرانشان دروغ بستهاند .
3 سجود در اصل لغت به معناى انقياد و خضوع است . شاعر به همين معنى سجده را به كار برده است : ترى الاكم فيها سجّدا للحوافر ( يعنى كوهها را مىبينى كه بر سم اسبها سجده مىكنند ) منظور اين است كه سنگهاى سخت كوه در برابر سم اسبهاى تندرو نرم و انعطافپذير شدهاند و خداوند
[ 17 ] پندار من اين نيست كه امر رهبرى . از قبيله بنىهاشم و سپس از ابى الحسن قطع شده باشد . آيا چنين نيست كه آنها اوّلين كسانى هستند كه بر قبله شما نماز خواندند . و آشناترين مردم به آيات و سنّتهاى پيامبرند .
[ 360 ]
مىفرمايد : وَ النَّجمُ و الشَّجَرُ يَسْجُدان ، گياهان و درختان سجده مىكنند ، يعنى خاضعند .
سخن امام ( ع ) با قول دوّم مناسبتر است ، زيرا كلمه خضوع پس از سجود به كار رفته و فرموده است و الخضوع لتكرمته .
