شرح
پس از آنكه وجوب عبادات را قبلاً يادآور شديم و به دليل حكمت آنها اشاره كرديم . اكنون سزاوار است به حكمت حج كه از عبادات است بپردازيم . و به خواست خدا تفصيل ديگر عبادات را به جاى خودش موكول مىكنيم .
حال درباره حج مىگوييم : پس از آن كه دانستى اوّلين مقصود از عبادات توجه دادن خلق به وسيله تذكّر و يادآورى مداوم به خداوند تعالى است تا در طىّ تذكّر اسرار حق متجلّى شود و آن را كه عنايت حق دستش را بگيرد به مقام مخلصين برسد . از جمله اسرارى كه خداوند بر زبان پيامبر جارى كرده است تعيين مكان معيّنى از بلاد است كه بهترين جايگاه براى عبادت خدا و مختص به اوست . و ناگزير بايد داراى خصوصيّات و رموزى باشد كه به مقصد حقيقى توجّه دهد ، و آن را كه توفيق مهار ، عقلش را گرفته باشد به آن سو بكشاند . و لازم است افعالى معيّن شده باشد كه در آن مكان صرفاً براى رضاى خدا انجام گيرد سودمندترين جايى كه در اين باب تعيين شده است مأوا و مسكن شارع مقدّس بوده است . زيرا انجام حج در آن مكان مستلزم ياد شارع و ياد شارع مستلزم ياد خداوند و فرشتگان و روز قيامت است چون ممكن نبوده است كه پيامبر در محل زندگى هر فردى از امّت مكان حج را قرار دهد واجب شده است كه همگان به سوى كعبه سفر كرده و مهاجرت كنند هر چند در اين سفر و مهاجرت مشقّت فراوان و سختيهايى از رنج سفر و خرج مال و دورى از زن فرزند و وطن و ديار وجود داشته باشد .
ما نخست فضيلت حج را از جهت نقل بيان مىكنيم و سپس اشاره خواهيم كرد به آنچه كه در حج وظيفه است و آداب دقيق ، اعمال باطنى ، مجموعه حركات و اركانى كه براى حج مقرّر شده است . و آنچه كه به منزله اركان به حساب مىآيد بررسى كنيم زيرا ويژگيهاى اين اعمال به منزله ابدان براى ارواح مىباشد . فضيلت و ويژگيهاى حج را طى بحثهايى به شرح زير بيان مىكنيم :
[ 449 ]
