بحث پنجم : درباره قرينهاى نباشد كه مقصود گوينده لفظ مشترك را تعيين مىكند
اگر همراه لفظ مشترك قرينهاى نباشد كه معناى مقصود را تعيين كند ( چنان كه مثلا در فارسى گفته شود شير خريدم ) ، لفظ مشترك ( شير ) در فهم معنى مجمل خواهد بود اما اگر قرينه همراه لفظ مشترك باشد چهار صورت دارد :
1 ممكن است قرينه همه معانى لفظ مشترك را تأييد كند ،
2 ممكن است قرينه بعضى معانى لفظ مشترك را تأييد كند ،
3 ممكن است قرينه هيچ يك از معانى لفظ مشترك را تأييد نكند .
4 ممكن است قرينه بعضى از معانى لفظ مشترك را تأييد نكند .
اگر قرينه همه معانى لفظ مشترك را تأييد كند دو صورت دارد :
[ 65 ]
الف بين معانى لفظ مشترك منافات باشد به گونهاى كه قابل جمع در يك لفظ نباشد لفظ مشترك تا ظهور ترجيح دهندهاى مجمل خواهد بود .
ب بين معانى لفظ مشترك منافات نباشد ، لفظ مشترك در همه معانى به صورت مجاز به كار مىرود .
اگر قرينه ، بعضى از معانى لفظ مشترك را تأييد نمايد لزوما بايد لفظ مشترك را به همان معنى گرفت ، هر چند لفظ مشترك براى دو معنى يا بيشتر باشد .
اگر قرينه هيچ يك از معانى لفظ مشترك را تأييد نكند در اين صورت بايد لفظ مشترك را در معناى مجازى آن حقايق به كار برد و در اين صورت داراى اقسام زير است :
الف بعضى از معانى حقيقى لفظ مشترك بر بعضى ديگر برترى داشته باشد در اين صورت يا ميان معانى مجازى برابرى هست يا برابرى نيست . چنانچه برابرى باشد لفظ بر معناى مجازى حقيقى كه برترى دارد حمل مىشود و اگر برابرى نباشد و مجاز حقيقت برترى دارند رجحان داشته باشد باز هم لفظ مشترك بر همان معناى مجازى حمل مىشود و اگر معناى مجازى حقيقت غير برترى دارنده رجحان داشته باشد ميان دو معناى مجازى تعارض پيدا مىشود و تا زمانى كه مرجّحى در كار نباشد بر هيچ معنايى حمل نمىشود .
ب ميان معانى حقيقى لفظ مشترك مساوات و برابرى باشد . در اين صورت اگر معناى مجازى اين حقايق از جهت نزديكى و دورى به معناى حقيقى اختلاف داشته باشند لفظ مشترك بر معناى مجازيى كه به معنايى حقيقى نزديكتر باشد حمل مىشود . و اگر ميان معانى مجازى برابرى باشد ، ميان مجازهاى اين حقايق به خاطر برابر بودنشان تعارض به وجود مىآيد و تا زمانى كه دليل رجحان دهندهاى نباشد ، لفظ مشترك بر هيچ يك از معانى مجازى حمل نمىشود .
[ 66 ]
اگر قرينه ، بعضى از معانى لفظ مشترك را تأييد نكند و لفظ مشترك فقط داراى دو معنى باشد بر معناى دوّم حمل مىشود و اگر بيشتر از دو معنى داشته باشد لفظ مشترك نسبت به معانى تأييد شده اگر يك معنى باشد بر همان معنى حمل مىشود و اگر بيشتر از يك معنى است مجمل خواهد بود .
اگر قرينه بعضى از معانى لفظ مشترك را تأييد كند پس حمل لفظ بر آن معنى مشخّص است چه براى لفظ دو معنى باشد يا بيشتر .
