دارد و كلی است ولی از جنبه ديگر كه نسبت به موضوع و غايت و مبدأ و
مسافت و منتهی و . . . و . . . سنجيده شود امری است شخصی و متعين ، اين‏
بيان از مرحوم آخوند بسيار عجيب است . مگر می‏شود يك شی‏ء از يك جنبه‏
جزئی و متشخص باشد و همان شی‏ء از جنبه ديگر اشتراك داشته باشد و كلی‏
باشد .
پس تا اينجا اين نتيجه را گرفتيم كه حركت توسطی به عنوان يك امر
بسيط دفعی الحدوث و مستمر البقا در خارج موجود نيست و آنچه هست حركت‏
قطعيه امر متصل تدريجی البقا است . و اين درست عكس آن چيزی است كه از
ظاهر كلام شيخ استفاده می‏شود .

سه نظريه در نحوه وجود حركت

به طور خلاصه مجموعا می‏توان گفت كه در ميان متفكرين ما مجموعا سه نظر
در باب حركت توسطی و قطعی بدين ترتيب وجود دارد :
1 - نظريه مبنی بر اينكه حركت توسطی در خارج موجود و حركت قطعيه امری‏
ذهنی است . اين ظاهر كلام شيخ است و غير از او لااقل تا زمان ميرداماد
همه اين مطلب را قبول دارند .
2 - نظريه دوم می‏گويد كه حركت قطعيه وجود دارد و حركت توسطيه وجود
ندارد . مرحوم آخوند تا اندازه زيادی متمايل به اين حرف است گرچه نمی‏
خواهد صريحا بيان كند .
3 - نظريه ديگر هر دو حركت را امر واقعيت دار و موجود می‏داند نظير
همين كه مرحوم آخوند در ضمن جواب ايراد می‏گويد كه حركت توسطی هم به‏
نحوی موجود است و حركت قطعی كه مسلما وجود دارد .

قول علامه طباطبائی مبنی بر وجود حركت قطعيه و توسطيه :

در اينجا بيانی آقای طباطبائی دارند كه مطابق آن حركت توسطی و قطعی هر
دو موجودند بدين نحو كه : حركت قطعی به عنوان يك امر تدريجی و متصل‏

61