تعريف حركت ( 2 )

تعريف بوعلی از حركت

بوعلی سينا در " نجات " حركت را به اين صورت تعريف می‏كند : " ان‏
الحركه تبدل حال قاره فی الجسم يسيرا يسيرا علی سبيل اتجاه نحو شی‏ء و
الوصول به اليه و هو بالقوه او بالفعل " ، صدرالمتالهين بدون اينكه‏
ايرادی به اين تعريف بگيرد به شرح قيود آن می‏پردازد .
فرقی ميان كلمه تبادل و تبدل هست كه به اين جهت " تبدل " گفته شده‏
است ، در تبادل ، دو شی‏ء مغاير هم وجود دارند كه با از بين رفتن يكی‏
ديگری جايگزين او می‏شود ولی در مفهوم تبدل يك زوال و يك وجودی نهفته‏
است . شی‏ء واحد است كه چيزی را از دست داده فاقد می‏شود ، و چيز ديگری‏
را پذيرفته و واجد می‏گردد . پس حركت تبدل است ولی نه هر تبدلی ، بلكه‏
تبدل يك حال قار الذات است . چونكه امور متبدل را نظر به ماهيتشان‏
می‏توان به دو دسته تقسيم كرد ، يكی آنها كه بر حسب ماهيت ثابت هستند ،
مثل مفهوم انسان يا مفهوم سفيدی كه در هيچ يك از اينها تدريج و عدم قرار
وجود ندارد و هر كدام مفاهيم ثابتی هستند ، به اينها قارالذات گفته‏
می‏شود . دسته ديگری از امور هستند كه اساسا مفهوم تدريج و عدم القرار جزء
ذات و مقوم ماهيت آنهاست كه با حذف مفهوم تدريج اصلا ماهيت آنها كامل‏
نمی‏شود ، مثل خود حركت و

35