( فصل 21 ) كيفيت ربط متغير به ثابت ( 1 )

در بحث‏های قبل گفته شد كه در عالم يك سلسله تغييرات وجود دارد ، و
اين تغييرات معلل به يك سلسله علل هستند ، و آن علل بايد متغير باشند
تا اين تغييرات را بوجود بياورند ، و چون علت مباشر تغييرات طبيعت ،
خود طبيعت است ، صور جوهريه است ، پس ناچار بايد خود اين صور جوهريه‏
متغير باشد .
در اينجا اين سؤال پيش می‏آيد كه خود آن علتهای طبيعت چطور می‏شود
متغير نباشد ؟ و اگر آنها هم متغير باشند بايد طبق قاعده " علةالمتغير
متغير " علت آنها نيز متغير باشد و همچنين بايد بطور غير متناهی به يك‏
سلسله علل متغير برسيم كه اصلا به يك علت ثابت منتهی نشود . براهين‏
تسلسل اين را باطل می‏كند ، اين اشكالی است كه در اينجا پيدا می‏شود .
جواب می‏دهند كه متغير آنوقت نيازمند است به علت ، آنهم علتی كه مثل‏
خودش متغير باشد ، كه آن تغير صفت ذاتی متغير نباشد ، اما اگر تغير
صفت ذاتی متغير شد ، به يك اعتبار می‏توانيم بگوييم نيازی به علت نيست‏
، و به تعبير ديگر می‏توانيم بگوييم نيازی به علت متغير نيست ، بلكه‏
ثابت می‏تواند علت متغيری باشد كه تغيير صفت ذاتی او است . اكنون اين‏
دو اعتبار را تشريح كنيم و ببينيم مقصود از اين دو اعتبار چيست ؟

311